Co to jest katastrofa ekologiczna i czy można jej zapobiec? Poznaj przykłady klęsk ekologicznych oraz ich skutki

„W ekologii katastrofa ekologiczna, jest definiowana jako nieodwracalna zmiana struktury i funkcji ekosystemów bez możliwości wytworzenia się zespołów lub ogniw zastępczych (kompensacyjnych), z powodu zachwiania równowagi w tych ekosystemach” – taka jest definicja encyklopedii PWN.

Ponadto, tego typu katastrofa „prowadzi do nieodwracalnych jakościowych i ilościowych zmian w łańcuchach pokarmowych, wskutek czego następuje załamanie przynajmniej jednego z ogniw troficznych (producentów, konsumentów lub destruentów), bez których nie może istnieć ekosystem".

- W sytuacji, którą mamy w Odrze, ta definicja jest w 100% spełniona. Priorytetem w tej chwili jest ochrona ludności i usuwanie z rzeki martwych ryb, które – jeśli się je tam pozostawi – doprowadzą do dalszego pogorszenia stanu Odry i Zalewu Szczecińskiego, co może mieć również konsekwencje dla ludności (np. zanieczyszczenie ujęć wody pitnej) – mówi Katarzyna Czupryniak, specjalistka ds. Ochrony Ekosystemów Wodnych Fundacja WWF Polska.

Katastrofy ekologiczne naturalne są powodowane przez:

• powodzie,
• susze,
• cyklony,
• trzęsienia ziemi,
• wybuchy wulkanów,
• tsunami,
• trąby powietrzne,
• lawiny,
• osuwiska,
• pożary lasów,
• długotrwałe, silne mrozy,
• występujący lokalnie rozwój pasożytów lub szkodników.

Katastrofy ekologiczne antropogeniczne są powodowane przez:

• awarie, w wyniku których następuje emisja szkodliwych gazów i cieczy lub substancji radioaktywnych (np. w Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej 1986),
• długotrwałe emisje szkodliwych substancji,
• zanieczyszczanie oceanów odpadami toksycznymi i radioaktywnymi oraz ropą naftową (np. w Zatoce Perskiej 1990),
• wycinanie lasów na dużych obszarach; do nich zalicza się też katastrofy demograficzne.

Obecna sytuacja nazywana jest przez ekologów „fazą degeneracji ekosystemów”, która jest tak zaawansowana, że utrudniona może być regeneracja tych systemów, a to może grozić, m.in. różnymi schorzeniami, napromieniowaniem czy głodem. Po raz pierwszy w dziejach grozi człowiekowi katastrofa ekologiczna o globalnym charakterze.

Przede wszystkim niezbędna jest odpowiednia edukacja i informowanie o katastrofach nie tylko wtedy, kiedy mają już miejsce, ale na przykładzie tego, co wydarzyło się w przeszłości, przekazywanie wiedzy, jakie skutki mogą mieć tego typu wydarzenia.
Konieczne jest również odpowiednie przeszkolenie ludzi, jak powinni się zachowywać w przypadku ewentualnych zagrożeń.

Zapobieganie musi się rozpocząć od zmiany zachowań, przestrzegania norm prawnych, pilnowanie, aby produkcja, składowanie czy transport były przeprowadzane z zachowaniem bezpieczeństwa i aby były bezpieczne nie tylko dla zdrowia człowieka, ale również środowiska.

- Aby obecna odrzańska katastrofa nie stała się naszą codzienną normą, musimy pilnie walczyć z kryzysem klimatycznym, ograniczyć przemysłowy chów zwierząt i przywrócić dzikość, gdzie się tylko da! Ratujmy nasze rzeki – alarmuje Katarzyna Bilewska, szefowa zespołu komunikacji Greenpeace Polska.

Jeśli katastrofy, mimo starań, nie da się uniknąć, należy przede wszystkim zrobić wszystko, aby np. skażenie nie rozprzestrzeniało się poza miejsce zdarzenia i jak najszybciej działać, aby zwalczać skutki.

Skutki katastrof ekologicznych zwalcza się m.in. poprzez usuwanie zanieczyszczeń z gleby i wody (np. za pomocą żywych mikroorganizmów), mechaniczne zbieranie oleju z powierzchni wody, dezaktywację substancji promieniotwórczych, wyparowywanie czy rozpuszczanie substancji.

- Walka z katastrofą ekologiczną nie jest prosta i nie da się jej z góry zdefiniować, bo każda sytuacja jest inna. Z różnymi zanieczyszczeniami walczy się w różny sposób, a także ich konsekwencje dla środowiska są bardzo zróżnicowane. Jeśli chodzi o Odrę, to na razie przyczyny katastrofy ekologicznej nie są znane, dlatego skupiamy się na ich poznaniu, co umożliwi zaplanowanie i podjęcie adekwatnych działań – tłumaczy Katarzyna Czupryniak.

Winnego katastrof ekologicznych nie trzeba szukać daleko. Jest nim człowiek. Skupiony na sobie, swoich potrzebach, zachciankach i swojej wygodzie. Takie zachowania prowadzą do zanieczyszczania środowiska, wypadków, zaburzeń w ekosystemie, a w następstwie do poważnych klęsk.

Oto przykłady katastrof ekologicznych, które wydarzyły się w przeszłości:

Awaria elektrowni w Czarnobylu (1986) – do awarii doszło w Ukrainie, jednak jej skutki odczuwalne były nawet w Polsce i innych krajach. Wybuch reaktora skaził tereny sąsiadujące z Ukrainą, doszło m.in. do napromieniowania ściółki leśnej w okolicach Białegostoku. Wiele osób zmarło, a Strefa Wykluczenia wokół Czarnobylskiej Elektrowni Jądrowej, nawet po tylu latach jest nadal napromieniowana.

Pożar lasu w nadleśnictwie Rudy Raciborskie (1992) – trwał od 26 do 30 sierpnia i strawił 9062 ha. To największy pożar, jaki miał miejsce w Polsce oraz Europie Środkowej po II wojnie światowej. Prawdopodobną przyczyną pożaru była iskra spod kół hamującego pociągu. Pożar udało się ugasić dopiero cztery dni później, a jego dogaszanie trwało do 12 września.

Powódź stulecia (1997) – nawiedziła południową i zachodnią Polskę, Czechy, wschodnie Niemcy (Łużyce), północno-zachodnią Słowację oraz wschodnią Austrię. Zginęło 114 osób, ewakuowano ponad 106 tys., zalaniu uległo 47 tys. budynków mieszkalnych i gospodarczych. Pod wodą znalazło się 465 tys. ha użytków rolnych w tym 300 tys. ha gruntów ornych i 147 tys. ha użytków zielonych. Uszkodzone zostały zakłady przemysłowe, 71 szpitali w miastach, 190 placówek służby zdrowia, 252 obiekty kulturalne, 300 obiektów zabytkowych, 937 szkół i przedszkoli, 33 placówki naukowe, ok. 300 obiektów sportowych, ok. 120 km sieci wodociągowej, 100 ujęć wody pitnej i ponad 200 studni kopanych.

Klęska na rzece Bóbr (2006) – podczas opróżniania zbiornika elektrowni wodnej w Bobrowicach doszło do zalania terenów piaskowych i uduszenia dużej ilości ryb. Ryby podusiły się w zbyt zamulonej wodzie, w której nie było tlenu. Ryby rozkładały się wśród pływających śmieci, a rzeka była martwa na odcinku kilku kilometrów.

Źródło: Encyklopedia PWN, Wikipedia, materiały prasowe