Ta robota przyczyniła się do wygranej Izraela w wojnie sześciodniowej w 1967. Eli Cohen pragnął żyć w nowopowstałym państwie żydowskim, ale poświęcił się i mieszkał w Syrii. To wymogło złożenia przez niego najwyższej ofiary. W Jerozolimie i innych miastach Izraela są ulice nazwane jego imieniem. Netflix przygotowuje premierę serialu „The Spy” o jego działalności z Sachą Baronem Cohenem w roli tytułowej.
Pies podniósł łeb i zaczął węszyć. Rozpoznawał zapach owiec pasących się w pobliżu syryjsko-libańskiej granicy, ale do jego nosa docierało też coś innego, coś, co go zaniepokoiło na tyle, że poderwał się z ziemi. Szczeknął, by budzić swego pana, pasterza, który zdołał dostrzec czterech mężczyzn uciekających w kierunku Libanu z dużą skrzynią. Pasterz zaalarmował żołnierzy, a ci ruszyli w pogoń za - jak im się zdawało- złodziejami lub przemytnikami. Mężczyźni uciekli, zostawiając łup. Zdumienie żołnierzy było ogromne, kiedy w skrzyni odkryli cuchnące ciało. Kim był ten ktoś, dla którego zbiegli mężczyźni ryzykowali wiele, okazało się po przewiezieni skrzyni z jej zawartością do zakładu medycyny sądowej. Na szyi trupa odkryto ślady po metalowej pętli.
Urodzony szpieg
Elijahu (Eli) ben Shaul Cohen przyszedł na świat 24 grudnia 1924 roku w Aleksandrii w Egipcie w rodzinie religijnych Żydów pochodzących z syryjskiego Aleppo. Miał siedmioro rodzeństwa. Rodzina mieszkała w skromnym lokum w żydowskiej dzielnicy Aleksandrii. Ojciec Eliego pracował w fabryce krawatów, a jego syn chodził do szkoły w żydowskiej gminie, a później uczył się - dzięki stypendium - w liceum francuskim. Eli miał zdolności matematyczne i językowe, a także znakomitą pamięć - wręcz fotograficzną.
Chciał zostać rabinem, ale nic z tego nie wyszło, więc zapisał się na Uniwersytet Króla Faruka I na wydział elektrotechniczny… W 1955 wyjechał pierwszy raz do Izraela, ale wracał do Egiptu. Po kryzysie sueskim i zaostrzeniu polityki wobec Żydów opuścił kraj urodzin i przeniósł się do Izraela.
Werbunek
Jak na życiorys szpiega przystało - dane o życiu Eliego Cohena w Izraelu są trudne do zweryfikowania… Ożenił się w 1959 z pielęgniarką Nadią, Żydówką z Iraku. Będą mieli troje dzieci. Prawdopodobnie w 1960 izraelski wywiad zaproponował Cohenowi współpracę, gdyż potrzebował agentów w Syrii, a Eli potrafił mówić po arabsku z syryjskim akcentem przejętym od rodziców. Po szkoleniu Cohen przyjął tożsamość zamożnego biznesmena syryjskiego Kamela Amina Tabeta, który po wzbogaceniu się w Argentynie wraca do Damaszku. Prawdopodobnie oficerem prowadzącym Eliego został Yitzhak Shamir.
Wylądował w Buenos Aires 6 lutego 1961 i szybko zdobył przyjaciół w arabskiej społeczności stolicy Argentyny. Do kręgu znajomych zaliczał się m.in. wojskowy ataché Syrii w Argentynie Amin al-Hafez, późniejszy premier i prezydent swojego kraju Po niecałym roku Cohen pojawił się w Damaszku, gdzie miał wykonać swoje zasadnicze zadanie.
Apartament w dzielnicy dyplomatów
Szpieg wynajął wspaniałe mieszkanie na przeciwko kwatery głównej syryjskiej armii. To miejsce szybko dało się poznać jako przybytek luksusu i znakomitej, mocno zakrapianej zabawy w atmosferze przyjaźni i zaufania. Kamel Amin Tabet zyskał popularność jako patriota i bojownik na rzecz partii Baath. Politycy i wojskowi rozmawiali z nim otwarcie i zasięgali jego opinii. Szpieg codziennie o 8 rano i niekiedy wieczorem wyciągał ukryty w sypialni nadajnik i sporządzał depesze do Izraela, a sygnał jego radiostacji ginął w elektronicznym szumie powodowanym przez komunikację sąsiednich ambasad, konsulatów i placówek wojska.
Bitwa o Wodę Od początku lat 60. Izrael tworzył Narodowy System Wodny, który miał dostarczyć wodę z Jeziora Tyberiadzkiego (Galilejskiego) i rzeki Jordan do położonej na południu pustyni Negew. Projekt wywołał protesty państw arabskich, a w 1963 roku przywódcy państw Ligi Arabskiej podjęli decyzję o zmianie kierunku górnego biegu rzeki Jordan, aby zatrzymać wodę w Libanie i Syrii. W ten sposób Izrael zostałby pozbawiony większości wody zdatnej do picia, ale system został uruchomiony - pompy każdego dnia pchały 1 mln m3 wody z Jeziora Tyberiadzkiego, które poprzez system otwartych kanałów, tuneli i olbrzymich rurociągów docierały do pustyni Negew. Konflikt izraelsko-arabski zaostrzał się. Syria, Jordania i Liban rozpoczęły prace budowlane, mające na celu odwrócenie biegu niektórych dopływów rzeki Jordan (Hacbani i Banias), które znajdowały się na ich obszarze, tak aby uniemożliwić przepływ wody do Izraela. Liczba starć granicznych była tak duża, że zaczęto mówić o „Bitwie o Wodę”.
O zwycięstwie w niej zdecydowały informacje dostarczone przez Eliego Cohena. W lecie 1965 roku izraelscy komandosi uszkodzili syryjskie urządzenia wodne. Rok później izraelskie samoloty zbombardowały i zniszczyły syryjskie kanały oraz sprzęt budowlany.
Umocnienia na Golanie
Jest taka fotografia, na którym Kamel Amin Tabet stoi w towarzystwie syryjskich wojskowych na Wzgórzach Golan. Panowie są uśmiechnięci, po przyjacielsku objęci, a w tle rysują się wojskowe umocnienia, stanowiska ogniowe, bunkry. To nie była jedyna wizyta „naszego człowieka w Damaszku”, jak o nim mówiono w Izraelu, na terenach objętych ścisłą tajemnicą. Dzięki fotograficznej pamięci szpiega plany umocnień, a nawet pojedyncze stanowiska artylerii i czołgów wylądowały na biurkach izraelskich dowódców. Cohen informował też m.in. o dostawach 200 radzieckich czołgów T-54, wówczas najnowocześniejszych, o potężnych, podziemnych składach amunicji i o dokładnych namiarach pól minowych. W czasie wojny sześciodniowej w czerwcu 1967 roku syryjskie pozycje stały się łatwym celem, Syria padła w zasadzie w dwa dni, a izraelskie czołgi zostały wycofane pod naciskiem ZSRR i Amerykanów, kiedy były zaledwie 40 km od Damaszku. To był kolejny triumf szpiega, pośmiertny, gdyż Eli Cohen nie żył już od dwóch lat.
Egzekucja na Placu Męczenników
Nowy szef syryjskiego wywiadu pułkownik Ahmed Su’edani był obdarzony odpowiednią porcją paranoi i nie lubił Kamela Amina Tabeta. Miał podejrzenia, że w najwyższych kręgach syryjskiego państwa działa szpieg. Otrzymał od Rosjan najnowsze urządzenia namiarowe i paru ludzi do pomocy. Zarządził niespodziewaną ciszę radiową w dzielnicy dyplomatów i wówczas dał się słychać tylko jeden sygnał. Eli Cohen nadawał do Tel Awiwu. Apartament szpiega zaatakowało ośmiu żołnierzy i nakryło go na gorącym uczynku. W mieszkaniu znaleziono filmy i fotografie tajnych obiektów, a w mydle ładunek wybuchowy.
Cohen został poddany torturom i przesłuchaniom. Przyznał się do tego, kim jest. Po czterech miesiącach odbył się proces - bez adwokata - i Cohen został na mocy prawa wojennego - które w tej chwili nie obowiązywało - skazany na śmierć. Nie pomogły starania - także papieża Pawła VI - o ułaskawienie, nie pomogły oferty wykupienia za milion dolarów. Rankiem 18 maja 1965 na Placu Męczenników odbyła się transmitowana przez telewizję publiczna egzekucja - śmierć nastąpiła przez powieszenie. Ciało zdjęto po sześciu godzinach.
Grób z betonu
Nie ma pewności, gdzie spoczywa ciało Cohena. Prawdopodobnie został pochowany pierwotnie na cmentarzu żydowskim w Damaszku. Starania Izraela i rodziny o wydanie ciała nie dały rezultatu. Kradzież szczątków podjęta przez agentów izraelskich nie powiodła się. Syryjczycy umieścili ciało szpiega na dnie bunkra na terenie koszarów w Damaszku pod zwałami betonu na głębokości 30 metrów.
Zwiastun filmu "Impossible spy" o Elim Cohenie z lat 80.
POLECAMY:
Dołącz do nas na Facebooku!
Publikujemy najciekawsze artykuły, wydarzenia i konkursy. Jesteśmy tam gdzie nasi czytelnicy!
Kontakt z redakcją
Byłeś świadkiem ważnego zdarzenia? Widziałeś coś interesującego? Zrobiłeś ciekawe zdjęcie lub wideo?
