Księżna Czartoryska: Na Ziemi Lubuskiej czuje się związek z Kresami

Stoimy przed skwierzyńskim kościołem, od dziś sanktuarium kresowym. Wewnątrz obraz matki Bożej Klewańskiej ufundowany przed wiekami przez rodzinę Czartoryskich. Czy ogarnęło panią zruszenie?
Oczywiście, to wydarzenie jest bardzo wzruszające. Po pierwsze ze względu na niesamowitą podróż w czasie. To zarazem przypomnienie, że obraz Matki Bożej Klewańskiej został przez moich przodków ufundowany, do kościoła przez nich zbudowanego, przez nich omodlonego. To jeden powód wzruszenia.

Drugi to pamięć wysiedlenia, tak bliska memu sercu. Tak, to było wysiedlenie, a nie żadna repatriacja. Jestem przecież urodzona nad Dniestrem, czyli mimo różnic historia wysiedlenia była bardzo zbliżona do tego, co się działo z mieszkańcami Wołynia.

Trzecia sprawa, która budzi niezwykłe emocje, to fakt, że tradycja Klewania trwa tutaj, że potomkowie wysiedlonych, ich dzieci i wnuki, kultywują tradycję łączności kulturowej Kresów z tymi ziemiami. Wreszcie czwarty powód… To tych kilka słów pana generała podczas uroczystości o wojsku służącym pod sztandarem Matki Bożej. Nie spodziewałam się, że jeszcze kiedyś coś takiego usłyszę, że dożyję tej chwili…

Jest takie powiedzenie: nadzieja wbrew nadziei. Pamiętam, jak moja matka mówiła: „Ja nie dożyję, ale wy dożyjecie”.

I się spełniło, ale ja nadal takich słów nie mogę słuchać bez ściśniętego gardła, podobnie jak pieśni „Boże! Coś Polskę przez tak liczne wieki otaczał blaskiem potęgi i chwały…” śpiewanej przez żołnierzy polskiej armii.

Z refrenem „Ojczyźnie wolnej pobłogosław Panie”. Myśmy przez lata śpiewali „Ojczyznę wolną racz nam zwrócić Panie”. Pewnie dlatego, że mój ojciec i jego bracia służyli w czasie wojny bolszewickiej, stryj, wyniesiony zresztą na ołtarze, brał udział w Powstaniu Warszawskim. Czyli ta tradycja patriotyczna była żywa w rodzinie, podobnie jak bolesne przeżywanie zniewolenia naszej Ojczyzny.

Byłam tutaj lat temu pięć. Wstyd się przyznać, trochę późno się wybrałam, bo i stanowczo za późno dowiedziałam się o Matce Bożej Klewańskiej. W tym tzw. peerelu człowiek był trochę zamknięty, odcięty od informacji. Ale jak tylko usłyszałam tę historię, zaraz tutaj z moim kuzynem przyjechaliśmy. Rozmawiałam z poprzednim księdzem proboszczem. Miło porozmawialiśmy, dostałam wizerunek Matki Bożej, który teraz stoi przy moim komputerze. Miałam też okazję porozmawiać z jedną z ostatnich żyjących osób pamiętających i napady UPA, i transport do Polski. Później nawiązałam już kontakt z ks. Kazimierzem Małżeńskim, z czego bardzo się cieszę.

Z Kresów na kresy

Oczywiście nie pamiętam Klewania przedwojennego, czyli nie było to jakieś odnowienie starej znajomości, zażyłości, ale raczej zapoznanie. Zaczęłam trochę czytać o niezwykłych dziejach tego obrazu od wieku XVII czy nawet XVI. I o tym niezwykłym związku z moją rodziną.

Tak, uważam że Skwierzyna powinna stać się takim obowiązkiem, ale niestety większość naszej rodziny, nie wiadomo dlaczego, zgromadziła się w Warszawie, a z tej Warszawy to tutaj jednak jest kawałek. Poza tym… Jest kilka takich miejsc bardzo mocno związanych z naszym rodem, również na Kresach. Lwów mój kochany i moje kochane Żurawno nad Dniestrem, gdzie się urodziłam. Tam staram się być co roku, od kiedy można. W tym roku przeszkodziła mi w tej podróży obrzydliwa pandemia. Ponadto bardzo wiele jest takich miejsc: Puławy, Sieniawa. Ale rzeczywiście, to będzie ważne dla nas miejsce.

Przed 1945 to jedynie moja część rodziny mieszkała jeszcze na Kresach, reszta na terenie dzisiejszej Polski. Przed II wojną światową możemy mówić o czterech podstawowych gałęziach rodu. Potomkowie Konstantego to dwie wielkopolskie linie: z Rokosowa i Baszkowa i trzecia w Małopolsce to Pełkinie, ja też jestem z tej linii. Wreszcie Sieniawa, czyli potomkowie wielkiego Adama Jerzego Czartoryskiego.

Wideo: Wasze Kresy: Rydoduby zostały w pamięci, sercu i duszy

Nikt nie zna odpowiedzi na to pytanie. Nawet historycy się sprzeczają, o który Czartorysk chodzi. W dwóch miejscach mieszkańcy są przekonani, że to o ich Czartorysk chodzi. Tak, czy inaczej, przestał nim być już w wieku XV, a moi przodkowie pisali się jako książęta na Klewaniu, a nie na Czartorysku.

Pamiętajmy, że za udział w powstaniu listopadowym ks. Adam Jerzy miał wyrok śmierci i orzeczoną konfiskatę majątku. Część rodziny szukała schronienia w Paryżu, część w Wiedniu, potem w Galicji.

Klewań znalazł się w granicach carskiej Rosji i zarządzanie tym majątkiem, ba, kontakt, był utrudniony. Stąd ta decyzja brata mego pradziadka, który był ostatnim właścicielem Klewania.

Rzeczywiście wywołała ona bardzo krytyczne komentarze, że wyprzedaje polski majątek. Jednak popatrzmy na to na zimno. I tak Klewań zostałby przejęty 60 lat później przez Sowiety, a za pieniądze z tej sprzedaży wsparto krakowski szpital św. Ludwika i centrum zdrowia dla dzieci w Rabce itd. Ja w każdym razie nie mam tego moim przodkom za złe...

Bardzo różne i wbrew pozorom za komuny było lepiej. Oczywiście miałam problem ze znalezieniem pracy, przyjęciem na studia itd., ale stosunek poszczególnych ludzi był jakby cieplejszy. Teraz jest albo całkowita obojętność, albo ciekawość, jak ta małpa z wielkim nazwiskiem wygląda.

Podobnie sprawdzano mnie w pracy i pamiętam to zdziwienie, że jestem normalna i nie zadzieram nosa. Teraz coraz rzadziej nazwisko coś komuś mówi. Ale bywa też niechęć i sądzę, że w tym tkwi także spadek komuny. Zbitka „arystokraci krwiopijcy”.

Reakcja zresztą zależy też od miejsca - np. w Krakowie, Puławach czy Jarosławiu nazwisko to coś mówi i stosunek bywa bardziej życzliwy.

Ja też jestem za to wdzięczna moim przodkom. I myślę, że oni z radością uczestniczyli w dzisiejszych uroczystościach. Stamtąd, z góry...