Przyjechały znakomitości nauki z Izraela, Niemiec, USA i Polski

Dwudniowe (28-29 października) obchody 70-lecia deportacji 9 tys. polskich Żydów z III Rzeszy do Zbąszynia zaczęły się od złożenia kwiatów na kirkucie (cmentarzu żydowskim). Potem sesja naukowa w... Domu Katolickim. To najlepszy ku temu obiekt w mieście, gdyż ośrodek kultury jeszcze w remoncie.

- Kto to jest? - padają ciche pytania. Przed wejściem do sali sesyjnej na walizce siedzi Żyd. Milczy. Intryguje wchodzących. Zarazem znakomicie symbolizuje omawianą tematykę. - To Nasko - wyjaśnia Katarzyna Kutzamann-Solarek, szefowa centrum kultury, jedna z organizatorek obchodów. - Aktor z Bułgarii, który nas odwiedził.

W auli im. ks. Leona Płotki sesja naukowa. Wypowiedzi zgłosili wybitni znawcy tematu. Prof. Jerzy Tomaszewski z Uniwersytetu Warszawskiego, autor podstawowej dla tego zagadnienia książki pt. "Preludium Zagłady". Z Berlina, ze świetnym referatem o listach do brata 17-letniej Grety Schifmann, deportowanej w 1938 r. Zbąszyniu mówi prof. Gertruda Pickhan.

Zresztą bardzo dobrą polszczyzną. Instytut Yad Vashem w Jerezolimie reprezentuje Witold Mędykowski; opowiada o losach wybranych postaci, które przeszły przez piekło deportacji. Wreszcie historię Żydów zbąszyńskich, od najdawniejszych czasów, przedstawia prof. Krzysztof Rzepa z UAM w Poznaniu, ale ... miejscowy.

Między referatami bardzo dobrze zrobiony film Marty Małychy, uczennicy LO, będący impresją młodego pokolenia w sprawach polsko-żydowskich. Świetnie dobrana muzyka. Nieco gorzej wypadło późniejsze widowisko gimnazjalistów pt. "I nie zostanie nikt...". Trwało zbyt długo.

Akcja, jeśli tam można powiedzieć, przenosi się na główny dworzec kolejowy. Tutaj przyjeżdżali deportowani. Obecnie w wielkim holu dworcowym jest ogromny sklep fundacji "Nasz Dom" z tanimi rzeczami, sprzętami. Przypomina to nieco sytuację z 1938 r. Co wykorzystują artyści, Wojciech Olejniczak (Zbąszyń-Poznań) i Erwin Schenkelbach (Jerozolima). Zawieszają tu zdjęcia dworca w Jerozolimie i inne. A w kilkunastu telewizorach (na sprzedaż) pokazują film dot. Preludum Zagłady.

Za chwilę na peronie pierwszym uroczyste podpisanie aktu erekcyjnego pomnika... walizki. Takiej jakich setki, tysiące stały w tym miejscu 70 lat temu. W tym czasie na peron wjeżdżają osobowe przywożące ludzi z pracy. Zderzenie dwóch światów. Ciekawość, zaskoczenie.

Wieczorem w kolegiacie wykład dr Bonnie Harris z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Santa Barbara (USA). O kantorze Josephie Cysnerze, także deportowanym do Zbąszynia. Potem koncert muzyki synagogalnej Eliezera Mizrachi. Dla wielu - szok. Żyd w kościele.
Na drugi dzień podobny program, tym razem dla młodzieży z całej Wielkopolski.