Iran to główny sojusznik Rosji w wojnie z Ukrainą. Oś Moskwa-Teheran coraz mocniejsza

W momencie bezprecedensowej międzynarodowej izolacji, prezydent Władimir Putin został zaproszony do Teheranu w lipcu 2022 r., gdzie Chamenei pochwalił go za podjęcie "inicjatywy na Ukrainie". Arsenał rosyjskiej armii szybko zaczął zasilać strumień irańskich dronów. Dwa lata później współpraca Moskwy z Teheranem jest tak bliska, jak nigdy w historii. Choć formalnymi sojusznikami Rosja i Iran wciąż nie są. Ale czy formalności mają znaczenie? Współpraca Rosji z Chinami pokazuje, że nie.

W ciągu ostatnich kilku lat Iran i Rosja stale wzmacniały dwustronną współpracę, ale przełomowe w tym procesie były dwa wydarzenia: najpierw napaść Rosji na Ukrainę (luty 2022), a następnie wojenny kryzys na Bliskim Wschodzie (październik 2023). Oba konflikty są ze sobą powiązane na wiele różnych sposobów, ale przede wszystkim zbliżają do siebie Teheran i Moskwę. Wymiana technologii, danych i doświadczeń oraz koordynacja ich walki z Waszyngtonem – w ramach proxy wars na Ukrainie i Bliskim Wschodzie - przynosi obopólne korzyści. To główny motor napędowy w zbliżaniu się obu reżimów, ale są też inne. Będą one widoczne w nowej kompleksowej umowie o partnerstwie na 20 lat, nad którą prace dobiegają końca.

Ten układ opiera się dziś na czterech filarach:

• walka ze wspólnymi wrogami z USA na czele
• ideologiczne podobieństwa (autorytaryzm i nacjonalizm, wrogość do demokracji i liberalizmu)
• rozszerzona współpraca wojskowa
• rozwijająca się współpraca gospodarcza

Oczywiście najwięcej mówi się o współpracy w zakresie uzbrojenia i bezpieczeństwa. Teheran i Moskwa zintensyfikowały handel bronią i wzajemną pomoc techniczną w kwestiach obronnych. Rosyjskie wojsko importuje duże ilości irańskich dronów, amunicji artyleryjskiej, a teraz też pocisków balistycznych. Irańskie siły powietrzne liczą na samoloty, śmigłowce i systemy obrony przeciwrakietowej z Rosji.

Tydzień temu Reuters poinformował, że Iran dostarczył Rosji około 400 pocisków balistycznych ziemia-ziemia. O rozmowach Moskwy z Teheranem na temat dostaw tego typu broni spekulowano od dawna. Teraz wszystko wskazuje na to, że najgorsze obawy – i to nie tylko Ukrainy, choć jej najbardziej – ziściły się. Wszak raport Reutera wydaje się bardzo wiarygodny (m.in. sześć różnych źródeł).

Wśród pocisków przekazanych Rosji jest wiele pocisków balistycznych krótkiego zasięgu z rodziny Fateh-110 i Zolfaghar - podały trzy źródła irańskie. Wystrzeliwane z mobilnych wyrzutni, mają zasięg 300-700 km. Moskwa wykazuje zainteresowanie również pociskami balistycznymi średniego zasięgu Ababil (2200 km zasięgu) – wynika z dokumentów producenta dronów Shahed wykradzionych i opublikowanych na początku lutego przez hakerów.

Dostawy rozpoczęły się na początku stycznia po zawarciu porozumienia w tej sprawie pod koniec zeszłego roku przez przedstawicieli wojska rosyjskiego i irańskiego w Teheranie i Moskwie – twierdzi Reuters, cytując jedno z irańskich źródeł. Źródło w armii irańskiej poinformowało, że doszło już do co najmniej czterech dostaw, a w najbliższych tygodniach będą kolejne. Pociski są transportowane tak samo, jak np. drony. A więc transport powietrzny i transport morski przez Morze Kaspijskie. Kijów nie stwierdził jeszcze wykorzystania irańskich pocisków przez siły rosyjskie.

Iran oczywiście zaprzecza doniesieniom Reutera, ale przecież zaprzeczał też dostawom do Rosji dronów – mimo ewidentnych dowodów. Teheran podkreśla zarazem, że od czasu wygaśnięcia w październiku 2023 r. zakazu ONZ, Iran może eksportować dowolną broń lub amunicję do dowolnego kraju. Dzień przed ujawnieniem informacji o pociskach balistycznych, ministerstwo obrony pochwaliło się, że sprzedaż irańskiej broni za granicę wzrosła o 40 proc. w ciągu ostatnich 11 miesięcy. Niewątpliwie dostawy do Rosji stanowią znaczną, jeśli nie lwią część tego wzrostu.

Irańsko-rosyjski kontrakt podpisany w 2022 roku na dostawę 6000 dronów Shahed opiewał na 1,75 miliarda dolarów i został opłacony przez Rosję złotem. Siły rosyjskie wykorzystują drony samobójcze Shahed-131 i Shahed-136 przeciwko ukraińskim celom cywilnym i infrastrukturze krytycznej. Kreml planuje też nabyć drona Shahed-107, który ma dużo większy zasięg i może być wykorzystywany do rozpoznania. Rosja wkrótce rozpocznie montaż dronów kamikadze Shahed-136 w zakładach w Republice Tatarstanu – której przywódca gościł niedawno w Iranie.

Iran z kolei chce wzmocnić swoje najsłabsze militarne ogniwo, czyli siły powietrzne. Na tym polu jest bowiem bez szans w ewentualnym starciu z Izraelem. Dlatego Teheran pragnie pozyskać od Rosji myśliwce Su-35 (które można uzbroić w rosyjskie pociski rakietowe dalekiego zasięgu powietrze-ziemia), śmigłowce szturmowe Mi-28, szkoleniowe samoloty Jak-130 i systemy radarowe. Ponadto irańskie wojsko ma nadzieję na pozyskanie od Rosji rakietowych systemów obrony powietrznej S-300 i S-400 w celu ochrony przed potencjalnymi atakami dronów i pocisków rakietowych Izraela.

Rosję i Iran łączy głęboka wrogość do Stanów Zjednoczonych, mająca podłoże nie tylko geopolityczne, ale i ideologiczne. Moskwa i Teheran dążą do budowy „wielobiegunowego świata” i konsekwentnie krytykują zachodnie wartości. Jest też kwestia Izraela. Wrogość Iranu do tego państwa jest znana powszechnie, a antyżydowska i antyizraelska polityka realizowana konsekwentnie od czasów rewolucji islamskiej w 1979 r. Rosja postsowiecka bardzo długa utrzymywała dobre, a za czasów Putina nawet coraz lepsze stosunki z Izraelem. Co Teheran akceptował, nawet godząc się na przyzwolenie Moskwy na izraelski naloty na cele związane z Iranem i jego szyickimi sojusznikami w Syrii. Ale po wybuchu pełnoskalowej wojny Rosji z Ukrainą stosunki Moskwy z Jerozolimą zaczęły się powoli psuć. A dziś można już mówić o poważnym kryzysie, po tym, jak Kreml otwarcie opowiedział się po stronie palestyńskiej w wojnie Hamasu z Izraelem. To również zbliża dziś Rosję z Iranem.

W chwili obecnej najbardziej widoczna współpraca rosyjsko-irańska przeciwko USA na Bliskim Wschodzie ma miejsce w Syrii – doniesienia o konkretnej umowie uściślającej współdziałanie w terenie stacjonujących tam Rosjan z działającymi tam Siłami Quds Korpusu Strażników Rewolucji Islamskiej - pojawiały się już w ubiegłym roku. A po wybuchu wojny Hamasu z Izraelem proirańskie grupy z Iraku zaczęły nękać pociskami rakietowymi i dronami amerykańskie cele w tym kraju i w sąsiedniej Syrii.

Podobne cele są też na Kaukazie Południowym, gdzie Iran i Rosja (choć ta druga już tylko formalnie) od lat popierają Armenię w jej konflikcie z Azerbejdżanem. Ten zaś stawia na ścisły sojusz z Turcją – z którą Teheran i Moskwa mają dość skomplikowane relacje, choć nie można oczywiście mówić, iż złe – ale też coraz mocniej z Izraelem. To drugie jest oczywiście wymierzone w Iran. W ostatnich dwóch latach relacje Teheranu z Baku mocno się pogorszyły. Irańscy nacjonaliści zresztą uważają, że Azerbejdżan to sztuczny twór, stworzony w czasach sowieckich, a historycznie jest częścią Persji. Sytuację komplikuje fakt, że w północno-zachodnim Iranie mieszka ok. 20 mln Azerów, dwa razy więcej niż w samym Azerbejdżanie (obszar ten w latach 1941-1946 okupowali Sowieci, próbując nawet stworzyć „sowiecki Iran”).

Moskwa i Teheran, obłożone surowymi sankcjami międzynarodowymi, coraz bardziej zacieśniają sojusz gospodarczy. Wolumen handlu między Iranem a Rosją wzrósł z 1,5 miliarda dolarów w 2020 roku do około 5 miliardów dolarów w 2023 roku. Strony chcą zwiększyć to dziesięciokrotnie – co może być jednak trudne, choćby biorąc pod uwagę fakt, że oba kraje są np. konkurentami na rynku ropy naftowej. W innych sektorach jest za to postęp. Obie strony zawarły co najmniej 11 dużych umów - od transportu po wymianę gazu - tylko w okresie od lutego 2022 r. do września 2023 r. W stolicy Iranu trwa właśnie 17. Sesja Wspólnej Komisji Gospodarczej. Do Iranu zjechała wielka delegacja rosyjska – 170 urzędników i biznesmenów – z wicepremierem Aleksandrem Nowakiem (odpowiada za sektor energetyczny) na czele.

Jeszcze w grudniu ubiegłego roku Iran podpisał umowę o wolnym handlu z Euroazjatycką Unią Gospodarczą, której przewodzi Moskwa. Umowa oczekuje na ratyfikację przez parlamenty państw członkowskich: Rosji, Armenii, Białorusi, Kirgistanu i Kazachstanu. Iran i Rosja współpracują ze sobą gospodarczo nie tylko w formacie dwustronnym i poprzez EaWG, ale też na mocy umów zawartych w ramach Szanghajskiej Organizacji Współpracy, Międzynarodowego Korytarza Transportowego Północ-Południe, a ostatnio formatu BRICS.

Omijanie sankcji i presji finansowej ze strony Zachodu oraz zastąpienie dolara i euro rublem i rialem to główne założenia gospodarczej współpracy Teheranu i Moskwy w ciągu ostatnich dwóch lat. Ze względu na zachodnie sankcje Moskwa i Teheran nadal szukają alternatyw dla rozwoju handlu bez dostępu do globalnego systemu finansowego SWIFT. W 2023 r. oba kraje sfinalizowały dwustronne umowy dotyczące integracji rosyjskiego systemu płatności Mir z irańskim systemem bankowym Shetab. Mimo że udział rubli i riali w handlu dwustronnym osiągnął 60 procent, nadal istnieją poważne wyzwania związane z dalszym odchodzeniem od dolara. Irańscy i rosyjscy biznesmeni używają dolara jako podstawy monetarnej do negocjacji i umów. Po wypełnieniu zobowiązań przeliczają wartości na ruble i riale. Sęk w tym, że wahania kursów obu tych walut komplikują wyliczenia. Słabością współpracy, jeśli chodzi o wykorzystanie narodowych walut zamiast USD i EUR, jest też poważna dysproporcja w handlu. Aż 80 proc. wolumenu to eksport Rosji do Iranu, tylko 20 proc. w przeciwnym kierunku.

Czy można mówić o żelaznym faktycznym sojuszu Rosji z Iranem, który będzie trwał przez wiele kolejnych lat? Niekoniecznie. Mimo wszystko, pamiętać należy o głęboko zakorzenionej wśród Persów nieufności do swego historycznego wroga. I nie chodzi wcale tylko o wojny na Kaukazie w XVIII-XIX w. czy udział Sowietów w okupacji Iranu w latach 40. XX w. Powody do obaw o rzetelność obecnego rosyjskiego sojusznika można znaleźć w czasach dużo nam bliższych. Choćby jeszcze do niedawna wspieranie przez Moskwę sankcji ONZ nakładanych na Iran w związku z jego programem atomowym, a także wycofanie się z umowy na dostawy S-400 kilka lat temu.

"Ani Wschód, ani Zachód" - głosi słynne hasło zapisane na wejściu do siedziby irańskiego MSZ. Zaangażowanie we wspieranie Rosji w wojnie z Ukrainą i generalnie coraz ściślejsza współpraca z Moskwą, ale też Pekinem, sprawiło, że ważniejsza jest jednak teraz kompleksowa strategia znana jako "Spojrzenie na Wschód", promowana przez Najwyższego Przywódcę Duchowego ajatollah Alego Chamenei już od dekady. Chodzi o zneutralizowanie sankcji zachodnich poprzez rozszerzenie stosunków z Rosją, Chinami i innymi przyjaznymi krajami w regionie. To jednak niesie zagrożenia. Krytycy obecnej polityki twardogłowych władców Iranu ostrzegają, że ajatollahowie mogą pozwolić Moskwie wciągnąć Iran w niepotrzebną wojnę.

dś