Kto ma prawo do emerytury przyznawanej wyjątkowo? Relacja z dyżuru eksperta

* We wrześniu ubiegłego roku zmarł mój mąż. Od wielu lat zmagał się z poważną chorobą i to powodowało, że nie mógł podjąć pracy po likwidacji poprzedniego zakładu. Mamy dwoje uczących się dzieci - córka jest w gimnazjum, a syn w szkole zawodowej. Ja pracuję, ale moje zarobki nie wystarczą nawet na najpilniejsze potrzeby. Niestety ZUS odmówił mi prawa do renty rodzinnej ze względu na to, że w ostatnich 10 latach mąż miał przepracowane tylko 2 lata i 7 miesięcy, chociaż przepracował faktycznie ponad 28 lat. Słyszałam, że jest możliwe ubieganie się o wyjątkową rentę rodzinną dla dzieci, którą przyznaje prezes ZUS? Czy mogę starać się o taką rentę i jakie warunki trzeba spełnić, aby ją otrzymać?
- Tak. Prezes ZUS może przyznać emeryturę, rentę z tytułu niezdolności do pracy lub rentę rodzinną w drodze wyjątku, jeżeli spełnione są łącznie następujące warunki:
1. wnioskodawca jest lub był osobą ubezpieczoną albo jest członkiem rodziny pozostałym po ubezpieczonym;
2. nie spełnia warunków wymaganych w ustawie o emeryturach i rentach do uzyskania świadczeń wskutek szczególnych okoliczności;
3. nie może podjąć pracy lub działalności objętej ubezpieczeniem ze względu na całkowitą niezdolność do pracy lub wiek;
4. nie posiada niezbędnych środków utrzymania.

Świadczenie wyjątkowe może być przyznane na wniosek złożony w terenowej jednostce organizacyjnej właściwej dla miejsca stałego zamieszkania. Do wniosku należy dołączyć oświadczenie o stanie rodzinnym, majątkowym i o sytuacji materialnej (druk Rp-15) wraz z dokumentami potwierdzającymi prawdziwość danych. Zmiana sytuacji osobistej pobierającego świadczenie wyjątkowe, a szczególności podjęcie pracy, zmiana stanu cywilnego, umieszczenie w placówce opiekuńczo - wychowawczej, spowoduje weryfikację uprawnienia. W praktyce oznacza to obowiązek powiadomienia organu rentowego o wszelkich zmianach sytuacji osobistej, mającej wpływ na prawo do renty wyjątkowej. Niedopełnienie tego obowiązku może spowodować żądanie zwrotu niesłusznie pobranej renty. Prawo do renty rodzinnej wyjątkowej dla dzieci wymaga ponadto kontynuowania nauki, a więc należy powiadomić ZUS o ewentualnym jej przerwaniu. Przez pobieranie nauki należy rozumieć realizowanie programu szkoły, a w szczególności systematyczny udział w zajęciach, zjazdach, składanie prac kontrolnych czy przystępowanie do egzaminów semestralnych. Jeśli uczeń nie realizuje programu szkoły może być zobowiązany do zwrotu nienależnie pobranego świadczenia, a nawet ponieść odpowiedzialność za próbę wyłudzenia świadczenia z ubezpieczenia społecznego.
* Moja mama nie pobiera świadczenia z ZUS-u. Rodzice utrzymują się z emerytury ojca. Obecnie jest poważnie chora i wymaga opieki innych członków rodziny. Czy może ubiegać się o wypłatę dodatku pielęgnacyjnego w ZUS-ie?
- Nie. Zgodnie z art.75 ustawy emerytalnej, dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i niezdolną do samodzielnej egzystencji, albo ukończyła 75 rok życia. Dodatek ten przyznawany jest z urzędu. To oznacza, że nie trzeba składać wniosku, a ZUS dokona wypłaty począwszy od pierwszego dnia miesiąca, w którym spełnione zostaną powyższe warunki. Osoby, które nie pobierają świadczeń z ubezpieczenia społecznego, mogą ze względu na swój stan zdrowia ubiegać się o zasiłek pielęgnacyjny po przedłożeniu orzeczenia o niepełnosprawności w wydziale świadczeń rodzinnych właściwego urzędu administracji samorządowej.
- Nie. Zgodnie z art.75 ustawy emerytalnej, dodatek pielęgnacyjny przysługuje osobie uprawnionej do emerytury lub renty, jeżeli osoba ta została uznana za całkowicie niezdolną do pracy i niezdolną do samodzielnej egzystencji, albo ukończyła 75 rok życia. Dodatek ten przyznawany jest z urzędu. To oznacza, że nie trzeba składać wniosku, a ZUS dokona wypłaty począwszy od pierwszego dnia miesiąca, w którym spełnione zostaną powyższe warunki. Osoby, które nie pobierają świadczeń z ubezpieczenia społecznego, mogą ze względu na swój stan zdrowia ubiegać się o zasiłek pielęgnacyjny po przedłożeniu orzeczenia o niepełnosprawności w wydziale świadczeń rodzinnych właściwego urzędu administracji samorządowej.
* Pracuję od ponad 35 lat, jako kierowca autobusu. Jest to zatrudnienie uznane jako praca w szczególnych warunkach. Do 31.12.1998 roku mam udokumentowane 25 lat łącznego stażu pracy, w tym 24 lata pracy w szczególnych warunkach. W styczniu 2011 roku kończę 60 lat, ale chciałbym jeszcze pracować. Na emeryturę chciałbym przejść pod koniec tego roku. Czy muszę o tym zawiadomić ZUS?
- Nie. Przejście na emeryturę następuje na wniosek ubezpieczonego. Z chwilą ukończenia wieku będzie pan spełniać warunki do jej przyznania na podstawie art. 184 ustawy emerytalnej, ale postępowanie nie zostanie rozpoczęte, jeśli nie wpłynie pana wniosek. Przyznanie emerytury jest możliwe od momentu spełnienia wszystkich warunków niezbędnych do jej przyznania nie wcześniej jednak niż od miesiąca złożenia wniosku. Jednym z warunków przyznania prawa do emerytury na podstawie art. 184 jest rozwiązanie umowy o pracę.
* W maju 2011 roku kończę 60 lat i rozważam przejście na emeryturę. Od wielu lat prowadzę działalność gospodarczą. Czy będę musiała ją zawiesić na zasadach analogicznych, jak pracujący na umowę o pracę? Kiedy złożyć wniosek?
- Nie musi pani zawieszać działalności gospodarczej. Nowo uchwalone przepisy dotyczą wyłącznie osób zatrudnionych na umowę o pracę (w ramach stosunku pracy). Pani emerytura będzie obliczona z uwzględnieniem zwaloryzowanego kapitału początkowego i składek zaewidencjonowanych na pani indywidualnym koncie ubezpieczeniowym. Jeśli kapitał początkowy nie został jeszcze obliczony należy w tej kwestii wniosek złożyć wcześniej. Waloryzację konta dokonuje się na dzień spełnienia wszystkich warunków do przyznania emerytury, a to przesądza o tym, że nie jest konieczne wcześniejsze złożenie wniosku o emeryturę.