Żołnierze wyklęci: historia nie jest ani czarna, ani biała - mówi Dariusz Rymar

To nieprzypadkowa data. Tego dnia w 1951 r. w mokotowskim więzieniu wykonany został wyrok śmierci Franciszku Błażeju, Józefie Batorym, Karolu Chmielu, Łukaszu Cieplińskim, Mieczysławie Kawalcu, Adamie Lazarowiczu i Józefie Rzepce. Byli oni
ostatnimi ogólnopolskimi koordynatorami „Walki o Wolność i Niezawisłość Polski z nową sowiecką okupacją”.

O tym, że po wojnie nie wszyscy Polacy złożyli broń, mówiło się w wielu domach od zawsze. Tak samo jak o tym, kto naprawdę dokonał mordu w Katyniu. A publicznie, głośno, bo o to pan pyta, w latach 90., po zmianie ustroju, gdy w ogóle głośno zaczęto mówić o białych plamach w naszej historii.

Ustawa faktycznie jest dość niejasna, można uprościć ją do sformułowania, że wyklętymi są ci, którzy po zakończeniu wojny „z bronią w ręku, jak i w inny sposób, przeciwstawili się sowieckiej agresji i narzuconemu siłą reżimowi komunistycznemu”. Tylko że w Polsce wiele osób po wojnie miało broń, a wiele czynów i zachowań ciężko dziś rzetelnie ocenić. Są oczywiście postaci znane, bezsprzeczni bohaterowie o udokumentowanych dokonaniach, których odwagę i poświęcenie potwierdza wielu świadków, liczne dokumenty, jak np. rotmistrz Pilecki. Ale nie wszyscy, zaliczeni do żołnierzy wyklętych, mają takie oczywiste, kryształowe biografie.

Problem polega choćby na tym, że dokumenty, jakie są dostępne, to najczęściej kwity z prowadzonych przez Urząd Bezpieczeństwa śledztw i przesłuchań. Czyli materiały pisane przez „wrogów” o „wrogach”. Z drugiej strony zeznania osób, które były przez UB-eków oskarżane o działalność antypaństwową też mogą mieć skazę: każdy przecież, broniąc się, ma prawo kłamać. Dlatego wiele wydarzeń, o których wiemy, a których udział brali żołnierze wyklęci, ma nie do końca jasny przebieg. A ich świadkowie już nie żyją.

To oznacza, że nie wszystkie biografie i dokonania są tak jednoznaczne, pewne i kryształowe, jak potrzebuje tego mit żołnierzy wyklętych. Są wśród nich np. postaci, które mają na koncie czyny absolutnie wielkie, godne pamięci, ale i brzydkie, a czasami okropne - jak przestępstwa czy współpracę z UB, a nawet rabunki albo krew niewinnych ludzi na rękach. Dlatego bardzo bym chciał, by mit wyklętych został zbadany, pogłębiony, by np. jasno wskazać czy, kto i dlaczego zasługuje na pamięć. Tak, to wymagałby od państwa olbrzymiego nakładu czasu i pracy, ale jednocześnie dałoby pewność, że upamiętniamy tych, którzy na pewno na to zasługują. Jestem przekonany, że to by służyło pamięci o niezłomnych.

W skali kraju? Nie. Opór, walka, musi mieć mocne podglebie więzi społecznych. Mówiąc wprost: łatwiej być partyzantem, gdy znamy teren, znamy ludzi z okolicy, a koło lasu są gospodarstwa naszych dawnych sąsiadów, którzy mogą nam oddać ziemniaki albo chleb, byśmy przeżyli. Dlatego Ziemie Zachodnie to było raczej miejsce, gdzie niektórzy uciekali z głębi kraju. Tak było choćby z Władysławem Andryką, najsłynniejszym „gorzowskim” żołnierzem wyklętym. Ten młody mężczyzna, rocznik 1928, uciekł do Gorzowa z Gdańska, by ustrzec się wpadki i złapania przez Urząd Bezpieczeństwa. Został on zastrzelony na Zawarciu, w trakcie próby zatrzymania przez starszego od niego zaledwie o rok funkcjonariusza UB Jana D.

Tak. Świętowanie - polegające na wznoszeniu okrzyków, zakładaniu koszulek z podobiznami żołnierzy - warto poszerzyć o czytanie biografii, opracowań, dokumentów. Internet jest tego pełny. Tylko trzeba chcieć spróbować. Tak, wiem, nie zawsze to, co znajdziemy, będzie pasowało do kryształowego mitu, ale taka jest historia: nie czarna albo biała. Ma wiele odcieni.

ZOBACZ TAKŻE:
Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych w Gorzowie. Mieszkańcy przeszli w marszu pamięci [ZDJĘCIA, WIDEO]

Gorzów. Przy łaźni stanął pomnik rotmistrza Pileckiego

Gorzów: tropem wilczym pobiegło kilkaset osób. Mamy zdjęcia [DUŻA GALERIA]

POLECAMY

WIDEO: Masowo kupujemy mieszkania, rynek nieruchomości wciąż nienasycony