Stefan Gądzio „Kos”
Aresztowanie „Nila” przez NKWD w marcu 1945 roku, a następnie zatrzymanie generała Leopolda Okulickiego „Niedźwiadka” spowodowały, że władze emigracyjne w Londynie uznały „NIE” za zdekonspirowaną.
W ten sposób rozpoczęła swoją działalność Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj. Była to organizacja typowo wojskowa. Na jej czele stanął pułkownik Jan Rzepecki. Do głównych zadań Delegatury należało prowadzenie operacji wywiadowczych, propagandowych, infiltracji środowisk komunistycznego aparatu bezpieczeństwa oraz „likwidacja zdrajców i konfidentów”.
W maju 1945 roku większość członków „NIE” weszła w skład Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj. Na Kielecczyźnie kierował nią pułkownik Jan Zientarski „Ein”, „Mieczysław”.
Strukturami Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj w Kielcach dowodził natomiast znany żołnierz Armii Krajowej z ziemi jędrzejowskiej – major Stefan Gądzio. Był uczestnikiem wojny polsko – bolszewickiej oraz wojny obronnej 1939 roku. Od lutego 1941 do grudnia 1943 roku piastował funkcję komendanta obwodu jędrzejowskiego Związku Walki Zbrojnej – Armii Krajowej pseudonim „Kos”. Tworzył oddziały dywersyjne, w lutym 1944 dowodził akcją odbicia żołnierzy Armii Krajowej w Jędrzejowie. Po wojnie kontynuował swoją niepodległościową działalność. Polecił Antoniemu Hedzie „Szaremu” przygotowanie akcji odbicia więźniów z więzienia kieleckiego w sierpniu 1945 roku.
Na przełomie lipca i sierpnia 1945 roku kielecka Delegatura Sił Zbrojnych na Kraj zakończyła działalność. Jej struktury zostały rozbite przez komunistyczny aparat bezpieczeństwa, a sam major Gądzio aresztowany. Poddano go brutalnemu śledztwu. Został zamordowany w kieleckim więzieniu. Do dziś nieznane jest miejsce jego pochówku.
Na zdjęciu major Stefan Gądzio „Kos” - dowódca kieleckich struktur Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj
Zdzisław Dydo, pseudonim Bilski, jeden z członków Opatowskiego Ośrodka WiN
Działalność Delegatury Sił Zbrojnych na Kraj trwała zaledwie kilka miesięcy. 2 września 1945 roku w Warszawie powołano do życia Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji – „Wolność i Niezawisłość”, czyli Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” (WiN). Na jego czele stał Zarząd Główny. Program odrzucał możliwość prowadzenia walki zbrojnej z komunistami. Koncepcje „góry” wywołały jednak zdecydowany sprzeciw wśród lokalnych dowódców i żołnierzy rozwiązanej Armii Krajowej.
Struktury Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” powstały m.in. w Opatowie. Na ich czele stał Bronisław Ostrowski „Cichy”. Zadaniem organizacji było „prowadzenie walki z obecnym ustrojem Państwa Polskiego, […] z komuną i o granice na wschodzie”. Struktury rozbite zostały przez Urząd Bezpieczeństwa w grudniu 1946 i styczniu 1947 roku.
Józef Stempkowski „Major”
Na terenie Kielecczyzny działało kilka niezależnych od siebie struktur Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość”. Oprócz Ośrodka Opatowskiego była nią również Komenda Okręgu WiN w Kielcach, na czele której stanął kapitan Józef Stępkowski „Major”. Organizacja powstała w październiku 1945 roku. Jej największym sukcesem było zdobycie informacji na temat 8. pułku Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego. Prowadziła ona między innymi działalność propagandową.
Na zdjęciu Józef Stempkowski „Major”, zbiory IPN
Konspiracja w okolicach Buska i Stopnicy
Antykomunistyczne podziemie rozwinęło swoją działalność również na terenie obecnego powiatu buskiego. Konspiracyjną organizację na parafii w Biechowie założył były żołnierz Armii Krajowej Józef Zabrzeski „Stary". Pomocy udzielił mu najpierw kierownik szkoły podstawowej w Pacanowie – Stefan Pytko „Chrzanowski”. Potem pomógł proboszcz biechowskiej parafii, także zaangażowany w konspiracyjną działalność, ksiądz Stefan Rzemieniec „Skorski”. Umożliwił on Zabrzeskiemu rozpoczęcie życia pod fikcyjnym nazwiskiem Stanisława Chodzyńskiego.
Zabrzeski prowadził tajne komplety dla wybranych uczniów. Miejscem spotkań i nauki była, dobrze znana lokalnej społeczności – przykościelna plebania. Wkrótce stała się ona rzeczywistym centrum dowodzenia oraz miejscem spotkań członków siatki konspiracyjnej. Organizacja prowadziła przede wszystkim działalność wywiadowczą oraz propagandową.
Zabrzeski został zatrzymany pod koniec 1948 roku. W czerwcu 1949 roku Wojskowy Sąd Rejonowy w Krakowie skazał Zabrzeskiego na karę dożywotniego więzienia oraz pozbawił wszelkich praw publicznych. Kilka miesięcy później, w listopadzie 1949 roku, Najwyższy Sąd Wojskowy w Warszawie zmienił wyrok na 15 lat więzienia. „Odwilż” w 1956 roku spowodowały, że Najwyższy Sąd Wojskowy ponownie pochylił się nad sprawą Zabrzeskiego. 25 lipca 1956 roku, na mocy ustawy amnestyjnej, zdecydowano się na obniżenie kary do 5 lat i uznano w całości za odbytą
