Świąteczna kuchnia

Równie ważna jest ich oprawa, którą tworzą piękny obrus, stroiki z gałązek świerku lub jodły, świece, bombki. Ale też opłatek, którym łamiemy się z bliskimi, nieznany, jak przekonują etnografowie, poza Polską i Litwą. Dzielenie się nim to tradycja, służąca zapewnieniu, że w domu nie zabraknie chleba. Symbolizuje zgodę, jedność, wybaczenie, puszczenie w niepamięć urazów.

Zwyczajem starszym niż chrześcijaństwo jest wkładanie siana pod obrus czy po prostu pod stół. W pogańskich czasach było ono ofiarą dla boga Ziemiennika. Miało przynosić dostatek. Wyciągając jego źdźbła, można też było sprawdzić, co nas czeka w przyszłym roku. Zielonkawe wróżyło zdrowie, z nasiennym kłosem - dostatek, suche kazało podejrzewać, że czeka nas trochę, nie tylko zdrowotnych, kłopotów.

Dziś siana pod obrus już raczej nie wkładamy, a jeśli, to w symbolicznej ilości. Czasem wieszamy "u powały" jemiołę, nie pamiętając już nawet o tym, że nasi przodkowie robili to wierząc, że uchroni dom przez pożarem i uderzeniem pioruna.

Obrus już nie musi być krochmalony

Wigilijny stół każda gospodyni stara się przykryć jak najpiękniejszym obrusem. Kiedyś był on mocno krochmalony, koniecznie biały. Dziś może być wykonany z tkaniny, której się nie krochmali, a jego kolor bywa też całkiem inny, dopasowany do charakteru świątecznej zastawy. Pożądane są pasujące do niego serwetki (oczywiście nie papierowe) i ozdobne obrączki, w które je wkładamy.

Odświętną scenerię stołu tworzą dekoracyjne dodatki, nawiązujące do świątecznego wystroju pokoju. Gotowych stroików w sprzedaży nie brakuje. Można je też zrobić samemu, jako że naprawdę nie święci garnki lepią.

Ważnym elementem dekoracyjnym wigilijnego i świątecznego stołu są też świece: w świecznikach lub małe, ustawione np. przy każdym nakryciu. Najprostszym sposobem podkreślenia atmosfery jest udekorowanie obrusu małym świerkowymi gałązkami. Można do każdej z nich przyczepić niewielką bombkę.

Wigilijną tradycja jest nie tylko to, że na stole powinno się znaleźć dwanaście potraw, ale też to, że powinna przy nim zasiąść parzysta liczna gości, bo to najlepiej wróży domowi. W przypadku nieparzystej liczby zawsze można się ratować dodatkowym nakryciem dla nieoczekiwanej osoby.

Według tradycyjnych wierzeń, nie należy zjadać wigilijnych potraw do końca, bo w ciągu roku mogłoby zabraknąć jedzenia. Tego zalecenia akurat łatwo dotrzymać, bo któż tak naprawdę jest w stanie zjeść tyle dań. Zwłaszcza że bywają ciężkostrawne, bo dużo w nich choćby maku, który symbolizuje płodność i dostatek, grzybów czy ziaren zbóż, jak w kutii.

Nie ma jednego obowiązującego zestawu potraw na świątecznym stole. Zależy to od rodzinnych tradycji. Widać to choćby na przykładzie zup. Najpopularniejsze są oczywiście czerwony barszcz z uszkami i zupa grzybowa, ale są domy, gdzie podaje się zupę rybną, migdałową, z suszonych śliwek, jabłek i gruszek albo wigilijny żur. Na Podhalu je się postną kwaśnicę.

W Polsce, gdzie tradycyjnie na Wigilię nie je się mięsa, na stole koniecznie musi być karp. Jego przyrządzanie różni się w różnych regionach. Na stole zwykle pojawiają się też śledzie w różnej postaci, pierogi z kapustą i grzybami, kapusta z grochem oraz kompot z suszu. Wśród dań regionalnych jest np. małopolska "siemieniatka", czyli polewa z siemienia lnianego lub konopnego z pęczakiem, rzepa suszoną gotowana w kaszy jęczmiennej, żur zakwaszany z fasolą i grzybami, kasza ze suszem owocowym, kluski z makiem. Na Śląsku je się moczkę i makówki.

We wschodnich regionach Polski, także "za Bugiem", przyrządzano zawsze na Wigilię kutię. Jej głównymi składnikami jest ziarno pszeniczne, bakalie i miód. Kutia to prastare jadło obrzędowe ludów Wschodu.

Składniki: