Gorzowskie kamienice: Budynek dawnego Landsberskiego Towarzystwa Kredytowego [cz. 1, ZDJĘCIA]

W czasach gdy miasto znajdowało się w niemieckich granicach administracyjnych w gmachu mieściło się Landsberskie Towarzystwo Kredytowe (Landsberger Kreditverein e. GmbH). Po zakończeniu II wojny światowej charakter bankowy tego miejsca nie zmienił się. Powstała tam m.in. Komunalna Kasa Oszczędności, a od 1946 roku Bank Spółdzielczy „Społem”. Od 1950 roku jest to siedziba Gospodarczego Banku Spółdzielczego.

- Budynek powstał w historyzującej manierze nawiązującej przede wszystkim do stylu renesansowego i barokowego, ale zawierającej elementy typowe dla secesji. Jego monumentalne elewacje zaskakują detalami wystroju rzeźbiarskiego. Do niedawna autor projektu budowlanego był nieznany. Dzięki poszukiwaniom Ryszarda Bronisza wiadomo, że budynek został zaprojektowany przez Alfreda Sasse (1870-1937). Ten wszechstronny i płodny architekt z Hanoweru był twórcą licznych willi, kościołów, budowli użyteczności społecznej, budynków przemysłowych (m.in. warsztat artyleryjski fabryki Hanomag w Hanowerze, ratusz w Buxtehude, pijalnia wód mineralnych z galerią spacerową w uzdrowisku Bad Pyrmont, siedziba muzeum w Celle, kolumna Bismarcka w Hanowerze). Współcześni mówili o nim, że zabudował pół świata. Ściśle współpracował z malarzami i rzeźbiarzami, ponieważ integralnymi detalami jego architektury były elementy dekoracyjne zawierające motywy symboliczne, czego wybitnym przykładem jest omawiany budynek – informuje Agnieszka Dębska, Miejski Konserwator Zabytków w Gorzowie Wlkp.

Budowla ma trzy kondygnacje, jest częściowo podpiwniczona, z użytkowym poddaszem, nakryta wysokimi dachami dwuspadowymi, łączącymi się w kosz. Budynek wzniesiony został na planie zbliżonym do kształtu litery „L”. - Północno-wschodni narożnik budynku, zaokrąglony w części parterowej, został w partii górnej zaakcentowany poprzez wieloboczny wykusz, zwieńczony cebulastym hełmem, przyciętym przez połać dachu. Wystrój architektoniczny elewacji podkreśla zróżnicowanie materiałowe poszczególnych kondygnacji. Cokół wykończony jest taflami z tufu wapiennego, ściany parteru oblicowane są płytami z piaskowca, natomiast górne kondygnacje otynkowano. Elementy dekoracji rzeźbiarskiej wykonano z piaskowca oraz wyrobiono w masie tynkarskiej. Należy podkreślić, że rzeźbiarska dekoracja elewacji – poprzez symbolikę przedstawień figuralnych, zoomorficznych i ornamentykę roślinną – nawiązuje do funkcji budynku – informuje Agnieszka Dębska.

Fasada północna jest niesymetryczna i wyróżnia się monumentalnym portalem, z którego wyrasta dwukondygnacyjny wykusz, zakończony tarasem i wyodrębnionym trójkątnym szczytem w partii poddasza. - Doryckie kolumny flankują główne wejście do banku, a na zworniku znajduje się płaskorzeźba kruka, przedstawionego jako strażnika skarbu i tajemnic. W mitologii celtyckiej i germańskiej ptak ten jest pozytywnym symbolem, oznacza przede wszystkim wielkiego cywilizatora oraz stwórcę świata widzialnego. Żłobkowany wspornik wykusza posiada na narożnikach dekorację rzeźbiarską nawiązującą do rogu obfitości, który jest klasycznym symbolem dostatku, szczęścia, hojności i płodności, ale także handlu. Róg obfitości (łac. cornucopiae) oznacza obfitość darów bożych i jest ulubionym motywem twórcy gmachu dawnego Landsberskiego Towarzystwa Kredytowego – informuje Agnieszka Dębska.

W obrębie wykusza, pomiędzy oknami pierwszego i drugiego piętra, znajduje się płycina z personifikacjami pracy oraz jej owoców. Ciężką pracę uosabia naga postać kobieca klęcząca na tle łodzi z żaglem i trzymająca w rękach młot. Siedząca naga kobieta, obejmująca kłosy zbóż i trzymająca w rękach misę z owocami ma wyrażać dobrobyt. Pomiędzy nimi umieszczony jest miedziany medalion z podobizną mężczyzny. - Dotychczas domniemywano, że jest to portret burmistrza Wilhelma Lehmanna, który w latach 1883-1919 był prezesem zarządu miejskiej kasy oszczędnościowej. Na medalionie przedstawiony został lewy profil dojrzałego mężczyzny z brodą. Dzięki poszukiwaniom Ryszarda Bronisza wiadomo, że jest to Franz Hermann Schulze-Delitzsch, niemiecki polityk i reformator społeczny. Zainicjował i koordynował prace nad stworzeniem przepisów prawa spółdzielczego. Uważany jest za głównego ideologa organizacji spółdzielczych – wyjaśnia Agnieszka Dębska. W części poddasza znajduje się trójkątny szczyt, który wieńczy ozdobny kartusz z klasycznym wizerunkiem greckiego boga Hermesa (rzymski Merkury).

Na narożniku, pod cebulastym hełmem, znajduje się płaskorzeźba, która w sposób emblematyczny przedstawia gromadzenie i ochronę dóbr materialnych. - Dwa węże strzegące antycznej wazy pełnej owoców i kwiatów, na tle półkuli ziemskiej. Po bokach sceny usytuowano plecione ule, do których wlatują pszczoły – to powszechny symbol pracowitości, posłuszeństwa i wspólnego dobra – tłumaczy Agnieszka Dębska.

W obramowaniu dawnego wejścia wschodniego (obecnie pomieszczenie z bankomatem) występują ciekawe motywy zoomorficzne. W pionowych medalionach zawarto płaskorzeźby dwóch ptaków i żaby. - Pelikan karmiący swoje potomstwo to bardzo znany symbol rodzicielskiego oddania i chrześcijańskiej gotowości do ofiary, a zarazem alegoria Chrystusa. Ptak siedzący w gnieździe z monetami i trzymający w dziobie monetę najprawdopodobniej przedstawia kruka strzegącego skarbu. Najbardziej zaskakuje wizerunek żaby, która raczej wywołuje negatywne skojarzenia. Tym czasem jest to symbol dostatku, szczęścia i pomnażania pieniędzy – informuje Agnieszka Dębska. U szczytu wejścia jest półokrągły naczółek z płaskorzeźbą, która przedstawia pulchnego człowieczka, klęczącego w muszli, trzymającego rogi obfitości, w towarzystwie pszczół.

Artykuł przygotowano na podstawie materiałów opracowanych i udostępnionych przez Agnieszkę Dębską, Miejskiego Konserwatora Zabytków.