Lubuskie pałace. Stanowice, czyli jak wiele w jednym

Stanowice to miejscowość o genezie średniowiecznej, o której najstarsza wzmianka po­chodzi z 1300 roku, kiedy to margrabia Albrecht III nadał wieś cystersom kołbackim jako uposażenie dworu w Mironicach (Crewersdorp). W okresie średniowiecznym i nowożytnym dobra stanowickie znajdowały się w posiadaniu znakomitych rodów rycerskich i szlacheckich. Przedstawiciele rodu von der Marwitz wznieśli w Stanowicach dwór datowany na przełom XVII i XVIII wieku. Budynek ten został gruntownie przebudowany w 2. poł. XVIII wieku z inicjatywy radcy wojennego Wilhelma Gottfrieda Bayera. W 1812 roku właścicielem majątku został radca domeny Karl Ferdinand von Empich, który następnie przekazał go w testamencie zarządcy dóbr Martinowi Gottliebowi Treichelowi. Pałac zbudował Cari Treichel.

W architekturze pałacu wskazuje się przynajmniej cztery fazy budowlane. Pierwsza z nich datowana na przełom XVII i XVIII wieku, czytelna jest w obrysie korpusu głównego z dwoma tylnymi pseudoryzalitami.

Rozmieszczenie pomieszczeń oraz kompozycja elewa­cji zostały zmienione w kolejnej fazie budowlanej - w drugiej połowie XVIII wieku, kiedy to wpro­wadzono amfiladowy układ wnętrz traktu frontowego wraz z salą o ściętych narożnikach.

W trzeciej fazie, przypadającej na połowę XIX wieku, nadbudowano budynek o mezzanino i nadano nowy wyraz architektoniczny fasadzie, zmieniając kształt otworów okiennych oraz podkreślając centralną oś budynku płaskim tympanonem z okulusowymi wnę­kami.

W czwartej fazie, datowanej na lata 1870-1871, rozbudowano wschodni ryzalit w skrzydło oraz dostawiono skrzydło zachodnie wraz z wieżą. Zarazem zmieniono częścio­wo układ pomieszczeń, dostosowując je pod względem komunikacyjnym i funkcjonalnym do nowo wybudowanych skrzydeł.

Z historycznego wystroju wnętrz pałacu zachowały się: drewniane boazerie, klatka schodowa w korpusie budowli, drewniana podłoga deskowa i parkiet oraz posadzka z ośmiokątnych płytek ceramicznych, stolarka drzwiowa z supraportami, a także sztukatorski wystrój sufitów w części pomieszczeń.

Pałac przetrwał działania wojenne w stanie nienaruszonym, jednak po 1945 roku zniszczeniu lub rozproszeniu uległ jego wystrój oraz wyposażenie wnętrz. Park pałacowy wobec braku opieki oraz rabunkowej gospodarki uległ w znacznej mierze dewastacji. W okresie powojennym w budynku pałacu umieszczono biura Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Baczynie - Zakład Rolny w Stanowicach.

Na piętrze korpusu głównego założono przedszkole, natomiast w skrzydłach umieszczono mieszkania pracownicze, zlikwidowane ostatecznie w 1976 roku

Budynek pałacu w swym obecnym kształcie jest wynikiem przebudowy i rozbudowy z lat 70. XIX wieku. Obiekt jest murowany z cegły ceramicznej na kamiennym cokole, o tynkowanych elewacjach. Składa się z korpusu głównego oraz skrzydeł wschodnie­go i zachodniego wraz z wieżą o strzelistym hełmie. Korpus budowli jest podpiwniczony, dwukondygnacyjny, nakryty dachem kopertowym o niewielkim nachyleniu połaci dachowych. Elewacje posiadają zróżnicowaną kompozycję, akcentowaną boniowaniem.

Park został ukształtowany na kanwie ogrodu klasycystycznego, założonego w 2 poł. XVIII w. w bezpośrednim sąsiedztwie najstarszej części pałacu. Charakteryzował się czytelną kompozycją oraz geometrycznym układem dróg i rabat. Przy komponowaniu założenia wykorzystano istniejący drzewostan oraz naturalne warunki ukształtowania terenu, nadając mu swobodny, naturalistyczny charakter. W parku wyodrębniono 38 gatunków drzew i krzewów, w tym pięć gatunków drzew iglastych, a także 107 drzew o cechach pomnikowych.

Pierwsza wzmianka o Mironicach pochodzi z 1300 roku, kiedy to margrabia branden­burski Albrecht III nadał cystersom kołbackim dwór Crewsdorp. Klasztor został założony w połowie XIV wieku i posiadał nazwę Locus coeli (Miejsce Nieba). Istniał do 1539 roku, to jest do czasu sekularyzacji dóbr kościelnych przeprowadzonej przez Jana Kostrzyńskie­go. W miejsce dawnych posiadłości cysterskich utworzono domenę państwową z siedzibą w zespole klasztornym. Zabudowania folwarku domeny znane są ze sztychu Mateusza Meriana St. z połowy XVII wieku i rysunku Daniela Petzolda z lat 1710-1715, a także licz­nych przekazów kartograficznych.

W XIX wieku dobra mironickie znalazły się w posiadaniu rodziny von Bayer, która wy­budowała na terenie dawnego założenia zespół budynków gospodarczych i klasycystyczny dwór połączony w sensie kompozycyjnym z parkiem.

Budynek wzniesiony został w 1830 roku według projektu nieznanego architekta i stanowi typowy przykład klasycystycznej re­zydencji szlacheckiej w regionie. Podobną realizacją był dwór znajdujący się w pobliskim Janczewie wybudowany w 1830 roku, niestety nie zachowany do dnia dzisiejszego. Dwór w Mironicach został poddany w końcu XIX wieku szeroko zakrojonym pracom remonto­wym i modernizacyjnym oraz rozbudowie o skrzydło zachodnie. Ostatnim właścicielem majątku był pułkownik Erich Dietz von Bayer.

Dwór w Racławiu wybudowany został z inicjatywy właściciela tutejszych dóbr ziemskich. Budynek został wzniesiony w stylu neoklasycystycznym w 1901 roku, o czym świadczy data w polu tympanonu umieszczonego w elewacji południowej. Po 1945 roku majątek ziemski został znacjonalizowany. Zespół folwarczny wraz z dwo­rem należał do Państwowego Gospodarstwa Rolnego w Baczynie. W budynku mieściły się mieszkania pracownicze i pomieszczenia biurowe.

Dwór jest w podpiwniczony, dwukondygnacyjny z trzykondygnacyjną wieżą, nakryty dachem dwuspadowym z naczółkiem po stronie zachodniej. Elewacje akcentowa­ne są otworami okiennymi drzwiowymi w oprawie architektonicznej, gzymsami cokołowymi, międzykondygnacyjnymi oraz koronującymi. W polu tympa­nonu południowej elewacji umieszczona została dekoracja sztukatorska z motywem winnej latorośli z centralnie umieszczoną datą budowy dworu „1901”.

Racław jest miejscowością o genezie średniowiecznej, o której najstarsza wzmianka po­chodzi z 1300 roku, kiedy to margrabia Albrecht III nadał wieś cystersom kołbackim jako uposażenie dworu w Mironicach. W okresie średniowiecza i nowożytności miejscowość należała do kolejnych rodów rycerskich i szlacheckich, w tym von der Mar­witzów. Następnie znalazła się w ramach domeny państwowej z siedzibą w Mironicach. Pod koniec XIX wieku dobra racławskie zostały wyodrębnione i znalazły się w prywatnym posiadaniu.

W materiale wykorzystano fragmenty pochodzące z wydawnictw Lubuskiego wojewódzkiego konserwatora zabytków

Wideo: Jelenin. Jedna wieś, dwa pałace, jeden wielki wstyd