Gorzowskie kamienice: Secesyjna kamienica z chciwą i próżną małpą [cz. 2]

Kamienica ta jest szczególna, bo nie stanowi elementu pierzejowej zabudowy. Ma też swój indywidualny charakter - brak jest balkonów, wykuszy, czy loogów (wnęka w zewnętrznej płaszczyźnie budynku, otwarta na zewnątrz, oddzielona drzwiami i oknami od pomieszczeń wewnętrznych). Elewacja frontowa nie posiada podziału na kondygnacje, a jedynie parter został wyraźnie odcięty za pomocą gzymsu.

Charakteryzuje ją wyraźnie zaakcentowana część centralna, która o jedną kondygnację przewyższa części boczne, a w partii dachu przybiera formę szczytu zwieńczonego łukiem eliptycznym. - Posiada niepowtarzalną formę o wklęsło-wypukłym wystroju. W kamienicy pojawiły się inspiracje ze świata flory oraz fauny, które upodobała sobie secesja. Zwieńczenie fasady zostało potraktowane najbardziej dekoracyjnie, ponieważ zgrupowano w tej części największą ilość ornamentów płaskorzeźbionych.

W podłuczu mieści się fryz ze splecionych wstęg i wici roślinnych. Podobny motyw, tworzy obramienie okna, a jego zwieńczenie jest w formie głowy młodej kobiety - informuje Agnieszka Dębska, Miejski Konserwator Zabytków w Gorzowie Wlkp. U szczytu budynku, w jego narożnikach znajdują się figury smoków, które były jednym z ulubionych motywów gorzowskiej secesji.

Tuż nad chodnikiem, w niewidocznym miejscu, znajduje się jedyne w swoim rodzaju przedstawienie siedzącej małpy (sylwetka zwierzęcia została ujęta w prawym profilu).

- Małpa siedzi pochylona i trzyma pojemnik z uchylonym wiekiem. W powszechnej symbolice przedstawienie małpy oznacza grzechy: chciwości, pożądliwości i próżności - informuje Agnieszka Dębska. Inne elementy ozdobne w dolnych kondygnacjach skupiono wokół okien i portalu. W części parterowej zastosowano różnorodne ornamenty: szerokie wstęgi zakończone spiralnie i ozdobione liśćmi koniczyny oraz stylizowane muszle. Nad drzwiami wejściowymi umieszczono półplastyczne postaci nagich dzieci, które podtrzymują tabliczkę z numerem 2. Przed wejściem jest wąski przedsionek z ceramiczną posadzką i sklepieniem krzyżowo-żebrowym. Dwuskrzydłowe, drewniane drzwi są w górnej części przeszklone, w kształcie kartuszy i z płynnymi liniami szczeblin. Sień doświetla półkoliste, dzielone pionowo nadświetle.

- Niezwykle ważną rolę w kreacji fasad secesyjnych odgrywały okna przybierające bardzo zróżnicowane kształty i wielkości. Ich wysokość zmniejsza się wraz ze wznoszeniem się elewacji ku górze. Okna zamknięte są prosto lub zwieńczone łukiem pełnym i spłaszczonym. Otwory okienne w parterze i na pierwszym piętrze posiadają obramowania dekorowane płaskim, listwowym reliefem o stylizowanych formach wstęgowych - informuje konserwator zabytków.

Dekoracja parteru, we wnękach podokiennych posiada kształt stylizowanej muszli.

- Twórcy secesyjni potrafili wykorzystać każdy element struktury fasady, aby osiągnąć zamierzony efekt plastyczny i dekoracyjny. Niezwykle charakterystycznym elementem okien w kamienicach secesyjnych były szczebliny, które dzieliły górne części okien na małe pola o zróżnicowanych kształtach - informuje Dębska. Ten bardzo drobny element odgrywał określoną rolę, wpływając na ekspresyjny wyraz fasady. Niestety w kamienicy zachowały się tylko trzy okna z oryginalną secesyjną stolarką.

- Niepowtarzalne detale oryginalnego wystroju wnętrz kamienicy świadczą o konsekwentnym realizowaniu elementarnej zasady secesji. Jedność stylowa zewnętrzna i wewnętrzna, w którym poszczególne elementy winny harmonijnie współgrać ze sobą. Oczywiście zachowały się tylko nieliczne elementy dawnego wystroju, niemniej właśnie dzięki nim możemy dzisiaj zdać sobie sprawę z ówczesnego charakteru wnętrz przeciętnej mieszczańskiej kamienicy secesyjnej - informuje Agnieszka Dębska.

Na wejściu do klatki schodowej, na jej suficie, znajduje się sztukatorski plafon (płaski relief) z motywami kwiatów. Na końcówkach dłuższej przekątnej i bukietami kwiatów na końcówkach krótszej. W środku rozeta, a nad nią faliście rozchodzące się wiązki linii, fal, łodyg.

- Ponadto w sieni szczególną uwagę zwracają elementy dekoracyjne w kształcie masek. Reliefowe wizerunki o cechach ludzkich i zwierzęcych zostały utworzone z wijących się wstęg i stylizowanej roślinności. Kolorystyka została oparta na silnych kontrastach zieleni i czerwieni - informuje Dębska.

- Kierunek w sztuce, który zapanował na przełomie XIX i XX wieku, posiada bardzo wiele określeń: secesja, Art Nouveau, Jugendstil, Styl 1900. Dzisiaj często stosuje się je wymiennie, chociaż każde z nich dotyczy lokalnej odmiany tego stylu. Sztukę secesyjną, mimo określenia podstawowych teoretycznych założeń, trudno ująć w definicje i formułki. Albowiem w każdym kraju posiadała swój indywidualny wyraz, który w znacznej mierze powiązany był z regionalną tradycją architektoniczną, z upodobaniem konkretnych elementów stylistycznych i formalnych, a na dodatek zależał od poziomu wykształcenia poszczególnych twórców i poczucia estetyki odbiorców - zaznacza Agnieszka Dębska.

Sztukę secesyjną łączy pięć podstawowych cech: asymetria; linia krzywa z wyraźnym konturem; operowanie płaską plamą barwną (często z jasnymi pastelowymi kolorami); różnorodność stosowanych materiałów i ornamentyka sięgająca do świata przyrody, a niekiedy wręcz wzorowanie się na siłach natury.

Architektura secesji w swej istocie miała być awangardowa. Miała też, przynajmniej w zamierzeniach twórców, podobać się i zyskać społeczną akceptację. Dlatego też owo zrywanie z tradycyjną sztuką było często pozorne. - Zaskakująca bywa symbioza budynku neobarokowego z elementami ewidentnie secesyjnymi. Niewątpliwie jednak secesja sprzyjała dużej swobodzie twórczej i nie ograniczała artystów w ich fantazjach stylistycznych. Ponadto ważną rolę odegrał rozwój techniczny oraz pojawienie się nowych technologii i materiałów - informuje konserwator zabytków.

Jest jeszcze jedna ważna idea secesji: Gesamtkunstwerk, czyli jedność sztuk.

- Twórcy tego okresu wierzyli w konieczność odrodzenia jedności architektury, rzeźby, malarstwa i rzemiosła, stworzenia z nich harmonijnej przestrzeni. Architektura, będąc podwaliną tej jedności, zajęła uprzywilejowaną pozycję. Były to jednak postulaty czysto teoretyczne, w praktyce rzadko realizowane, zwłaszcza w architekturze prowincjonalnej - informuje Dębska. W Gorzowie zachowały się budynki, które częściowo ilustrują powyższą ideę. Najczęściej formy budynków są tradycyjne, z jedynie nałożonym nań secesyjnym detalem architektonicznym (np. kwiaty, liście, maski), przeplatającym się z motywami eklektycznymi.

W minionych latach Wspólnota Mieszkaniowa przeprowadziła liczne remonty kamienicy.

- Na szczęście elewacja frontowa nie została zniszczona przez bardzo modną obecnie termomodernizację. Ocalała także oryginalna stolarka drzwi wejściowych. Niestety większość okien została wymienione na nowe z tworzywa sztucznego, co bezpowrotnie zmieniło plastykę secesyjnej kamienicy - informuje Agnieszka Dębska. Kamienica pod względem kompozycyjnym posiada pewne wspólne cechy z budynkiem przy ul. gen. Jarosława Dąbrowskiego 34.

Artykuł przygotowano na podstawie materiałów opracowanych i udostępnionych przez Agnieszkę Dębską, Miejskiego Konserwatora Zabytków.

Przeczytaj też: Gorzowskie kamienice: Budynek dawnego Landsberskiego Towarzystwa Kredytowego [cz. 1, ZDJĘCIA]