Stop przemocy wobec seniorów

Coraz częściej mówi się w Polsce o nasilającym się zjawisku przemocy wobec seniorów, czyli osób powyżej 65 roku życia. Biorąc pod uwagę prognozy demograficzne dla naszego kraju można oczekiwać, że proces ten również będzie się nasilał i nabierał coraz większego znaczenia dla społeczeństwa.

Przemoc wobec seniorów zdefiniować można jako każde fizyczne i/lub psychiczne działanie mające na celu znęcanie się, zaniedbywanie bądź wykorzystywanie osób starszych przez członków ich rodzin lub przez inne osoby odpowiedzialne za opiekę nad nimi. Cechą charakterystyczną zjawiska jest jego intencjonalność (czyli działanie podejmowane jest celowo) i nierównowaga sił (jedna osoba, często zwana ofiarą przemocy, jest słabsza fizycznie i psychicznie od swojego sprawcy). Przemoc zawsze prowadzi do cierpienia i bólu.

Przejawów przemocy jest bardzo wiele, ale tylko nieliczne są widoczne dla osób postronnych. Należą do nich niektóre akty przemocy fizycznej w postaci złamań, pobić, siniaków czy otarć. Pozostałe nie są bezpośrednio dostrzegalne przez osoby postronne. Wśród nich są wszelkie przejawy przemocy psychicznej, takie jak: groźby, zastraszanie, szantażowanie, ubliżanie, wyzywanie, wyśmiewanie, przeklinanie, upokarzanie, krytykowanie poglądów, lekceważenie potrzeb seniora czy uniemożliwianie kontaktu w innymi osobami (rodziną, przyjaciółmi).

Przemoc psychiczna, podobnie jak i fizyczna, wywołuje w seniorach lęk o własne bezpieczeństwo, zażenowanie, strach; prowadzi do bezsenności, utraty apetytu czy depresji. Jest ona jednak trudna do udowodnienia ze względu na brak dostrzegalnych śladów, co sprawia, że pomoc osobie jej doświadczającej jest niemiernie trudna.

Przez długi czas niewidoczne pozostają także zachowania świadczące o zaniedbaniu seniora, jak na przykład pozostawienie go bez pożywienia, odzieży, środków higieny osobistej, opieki medycznej, duchowej czy niezbędnych lekarstw. Zaniedbaniem jest również odmowa pomocy przy pielęgnacji osobie, która nie jest w stanie zadbać o siebie sama. Konsekwencją tego rodzaju przemocy jest narażenie osoby starszej na poważne problemy zdrowotne, w tym depresję, niedożywienie oraz odleżyny.

Wato wiedzieć, że biernej postaci przemocy w postaci zaniedbania ze strony bliskich doświadcza w naszym kraju co siódmy senior po 65 roku życia.

Bardzo okrutnym rodzajem przemocy wobec seniora jest opuszczenie go przez rodzinę czy opiekuna. Przykładem takiego zachowania jest pozostawienie i porzucenie osoby starszej w szpitalu, umieszczenie i porzucenie w domu pomocy społecznej czy pozostawienie samej w domu. Niestety, nie są to przypadki odosobnione. Nikt z nas nie chciałby doświadczyć porzucenia i samotności, możemy więc sobie wyobrazić cierpienie, jakiego doświadczają osoby pozbawione bliskości, opieki ze strony najbliższych i pozostawione same sobie z własną bezradnością czy niesprawnością.

Przemocą są również zachowania polegające na bezprawnym, nielegalnym i nieodpowiednim wykorzystaniu środków finansowych oraz innych zasobów ludzi w starszym wieku. Jest to tzw. przemoc ekonomiczna (materialna), wyrażająca się np. w sprzeniewierzeniu pieniędzy seniora, okradaniu go z rzeczy wartościowych, odmawianiu dostępu do własnych funduszy, wyłudzaniu czy zaciąganiu kredytów i pożyczek bez jego wiedzy i zgody. Przemoc ekonomiczna prowadzi do utraty pieniędzy lub majątku, długów, niemożności opłacenia rachunków, pogorszenia standardu życia, braku poczucia bezpieczeństwa, a nawet głodu i utraty zdrowia.

Warto wspomnieć o jeszcze jednym, choć zupełnie niezbadanym zjawisku, jakim jest przemoc seksualna wobec seniorów. Nazywamy nią zachowania seksualne podejmowane wobec osób starszych wbrew ich woli. Przejawami tego rodzaju przemocy są m.in. patrzenie na osoby starsze czy fotografowanie ich w sytuacjach intymnych, obnażanie ich, dotykanie, zmuszanie do oglądania filmów i zdjęć pornograficznych, wymuszanie na nich stosunków seksualnych (gwałt). Tego rodzaju zachowania wywołują u seniorów dyskomfort fizyczny i psychiczny oraz poczucie wstydu i zażenowania, które sprawiają, że nie informują o nich nie tylko odpowiednich służb, ale nawet członków rodziny czy przyjaciół.

Przemoc wobec osób starszych ma miejsce najczęściej w domach seniorów lub instytucjach opiekuńczych. Z badań wynika, że najczęściej narażone są na nią: (1) osoby zaawansowane wiekiem, (2) kobiety, (3) osoby pozostające w stosunku zależności od sprawcy, (4) uzależnione od alkoholu, (5) osoby o zaburzonych relacjach społecznych bądź izolujące się od innych, (6) skonfliktowane z innymi, (7) posiadające wcześniejsze doświadczenia przemocy.

Sprawcami są najczęściej członkowie najbliższej rodziny – (współmałżonek, dzieci, wnukowie) lub opiekunowie instytucjonalni, z którymi starsze osoby mają silny emocjonalnie i długotrwały kontakt. Zbadano, że zjawisko przemocy wzrasta wówczas, gdy: (1) sprawca opiekun jest osobą uzależnioną od alkoholu czy narkotyków, (2) cierpi na depresję lub inne zaburzenia psychiczne, (3) występują u niego zaburzenia osobowości i zachowania, (4) nie ma doświadczenia w sprawowaniu opieki nad osobą starszą lub jest zmuszony do pełnienia roli opiekuna, (5) ma złe relacje z innymi ludźmi lub z podopiecznym, (6) jest mało empatyczny, (7) jest zależny finansowo od osoby, którą się opiekuje, (8) był ofiarą przemocy w przeszłości, (9) nie ma wsparcia ze strony innych osób i instytucji. Często też krzywdzą seniorów osoby, które nie mają umiejętności sprawowania opieki nas nimi, mają mało czasu i energii, bądź same doświadczają różnego rodzaju problemów zdrowotnych.

Niestety, wiele aktów przemocy pozostaje nieujawnionych. Badanie tego zjawiska jest niezwykle trudne, ponieważ mówi się o nim niechętnie, wiele aktów przemocy jest ukrywanych przez członków rodzin, a także służby medyczne. Nadal panuje w naszym kraju swoiste „tabu” wokół omawianego tematu. Nie jest to wyłącznie problem Polski – według Światowej Organizacji Zdrowia tylko 6% przypadków złego traktowania osób po 60. roku życia jest zgłaszanych do instytucji.

O przemocy nie chcą mówić też sami doświadczający jej seniorzy. Chroniąc swoich oprawców ukrywają fakt, że są przez nich dręczeni czy wykorzystywani. Czynią tak z miłości („no przecież nie doniosę na własne dziecko”), wstydu („widocznie go źle wychowałam”), obawy przed samotnością („jak komuś powiem, to mnie zostawi albo umieści w przytułku”), wiarą, że sprawca zmieni swoje zachowanie czy lęku przed odwetem. Cierpią skrycie przez całe lata, godząc się na popychanie, poniżanie, szarpanie, ubliżanie, wyśmiewanie czy okradanie. Bywa też, że osoby krzywdzone chciałyby prosić o pomoc, ale nie wiedzą do kogo się w tej sprawie zwrócić.

Problem przemocy wobec osób starszych jest także często lekceważony czy przemilczany przez świadków – sąsiadów, dalszą rodzinę, znajomych. Lekceważąc problem stajemy się mimowolnymi współsprawcami krzywdy osób starszych.

Trzeba więc apelować do osób doświadczających, ale także do tych, które obserwują krzywdę osób starszych o interweniowanie i pomoc krzywdzonym. W każdej sytuacji przemocy należy bezzwłocznie zablokować kontakt ze sprawcą i udzielić seniorowi pomocy. Czas też zacząć mówić o problemie pełnym głosem i zdecydowanie przeciwstawiać się takim aktom poprzez zgłaszanie problemu powołanym do tego instytucjom. Nasze dzisiejsze milczenia sprawia, że w przyszłości sami możemy stać się ofiarami poniżania i krzywdzenia przez innych.

Natychmiastowej pomocy udzieli poszkodowanym Policja, czy Ośrodek Interwencji Kryzysowej czynny całą dobę (w Zielonej Górze - tel. 683244900; 503190032; w Gorzowie - tel. 957214215). O pomoc można się zwrócić także do ośrodków pomocy społecznej czy Lubuskiego Stowarzyszenia na Rzecz Kobiet BABA (tel. 684549232, 692064061)

W sytuacjach zagrożenia zdrowia i życia należy bezzwłocznie skontaktować się z Policją, Pogotowiem Ratunkowym czy numerem alarmowym 112 obowiązującym na terenie całego kraju

O autorze:
dr hab. Grażyna Miłkowska - emerytowany profesor Uniwersytetu Zielonogórskiego, pedagog zajmujący się zagadnieniami z obszaru patologii życia społecznego i profilaktyki społecznej.

Konferencja poświęcona będzie kwestiom wychowywania dzieci i przygotowania ich do wejścia w dalszy, szkolny etap życia, w mądry sposób. Do udziału zaproszeni zostali: Aleksandra Piotrowska, Grażyna Gajewska, Edyta Kowalska oraz Grzegorz Blaut. Tematy podejmowane przez prelegentów związane będą z napisanymi przez nich artykułami, które publikowane były wcześniej w Gazecie Lubuskiej. Oprócz panelowych wystąpień, zaplanowano warsztaty w grupach.

Udział w konferencji wymaga zgłoszenia udziału i wybrania tematu warsztatów. Formularz zgłoszeniowy dostępny jest na stronie organizatora Stowarzyszenia Twoja Rodzina (dawniej Terenowy Komitet Ochrony Praw Dziecka) – www.stowarzyszenietwojarodzina.pl