Tam gdzie budzą buki do życia. W Siedlisku zaczyna się historia lasu

Niezwykłą historię o tym, jak od szyszki czy żołędzia powstaje sadzonka drzewa opowiada Ryszard Kieczur, kierownik wyłuszczarni w Siedlisku. Pracownik Nadleśnictwa Nowa Sól szefuje wyłuszczarni od 1 stycznia 1982 r. Przejął schedę po ojcu Władysławie.

Odwiedziliśmy miejsce, które dla pana Ryszarda nie ma żadnych tajemnic. Z prawdziwą pasją wyjaśnia jak wyłuszcza się nasiona, jak przechowuje i co trzeba zrobić, żeby nadawały się do wysiewu i dały początek dla lasu. Oglądaliśmy wszystkie pomieszczenia, które można obejrzeć na zdjęciach, a jeszcze lepiej wybrać się na wycieczkę do tego miejsca, gdzie ludzie budzą buki do życia. Teraz latem jest wprawdzie czas urlopów, ale po wakacjach, jesienią praca znów ruszy i będzie można zobaczyć cały proces.

Ze stu kilogramów szyszek sosny można pozyskać 1,5 kg nasion. W kilogramie zdolnych do wykiełkowania nasion jest ok. 145 tys. A np. w sezonie 2014/2015 zebrano 118 ton. Szybko licząc, wychodzi, że w Siedlisku rocznie wyłuskuje się 105 milionów nasion drzew iglastych zdolnych do wykiełkowania. Tylko 30 deko trzeba, aby zasiać 1 ar, na którym urośnie 15 tys. sadzonek.
Od szyszki do drzewa

Obsługujemy nadleśnictwa podlegające Zielonogórskiej Dyrekcji Lasów Państwowych i kilka z wrocławskiej dyrekcji – Lubin, Głogów, Przemków, Chocianów, Bolesławiec. Nie kupujemy nasion czy szyszek. Nadleśnictwa, które dostarczają szyszki są ich właścicielami.

Szyszki zbierane są z drzewostanów nasiennych gospodarczych, które są ścinane w latach urodzaju. Innym źródłem pozyskania szyszek są drzewostany nasienne wyłączone, plantacje nasienne i drzewa doborowe, gdzie szyszki są zbierane z drzew stojących

Początek drzewa? W piecu z 1936 r.

Nasza wyłuszczarnia jest zwana zabezpieczającą. Skonstruowana została przez Niemca o nazwisku Pentz. Proces łuszczenia odbywa się w warunkach zbliżonych do naturalnych. Świeże szyszki są podgrzewane, aby wydobyć z nich nasiona. Przeciw strumieniowi świeżych szyszek kierowany jest strumień ciepłego powietrza od dołu. Nigdy nie spotykają się ze zbyt wysoką temperaturą, bo im wyżej w wyłuszczarni, tym jest chłodniej. Trafiają powoli do wyższych temperatur, w miarę przesypywania do bębnów łuszczarskich, w których będą się otwierały. Jest to bardzo bezpieczny sposób. Hołdujemy zasadzie prof. Tyszkiewicza, który był prekursorem nasiennictwa leśnego i twierdził, że nieważny jest czas, w jakim się pozyskuje nasiona, ale ich jakość.

Piec jest opalany pustymi szyszkami. Jest to tak zrobione, aby pozyskiwać nasiona w sposób najtańszy. Szyszki, które są dla nas odpadem są spalane, aby uzyskać ciepło niezbędne do wyłuszczenia kolejnych partii szyszek. Nie wszystkie są spalane, bo piec jest bardzo wydajny. Te, które zostaną, sprzedajemy. Jest duże zainteresowanie. Są firmy, które handlują szyszkami. Można je wysypać przed domem albo wykorzystać do ozdób choinkowych.

Wyłuszczarnia – trzeba usuwać błoniaste skrzydełka

Wyłuszczarnia składa się z trzech części. Pierwsza to magazyn, do którego przyjmowane są szyszki. Druga część to wyłuszczania właściwa, gdzie zachodzą specjalistyczne procesy technologiczne. Trzecim miejscem w kolejności jest chłodnia, w której nasiona są przechowywane i przygotowywane do wysiewu.

Po przyjęciu do magazynu szyszki są transportowane przy pomocy dmuchawy do wysuszarni właściwej. Szyszki trafiają najpierw do podsuszarni, która składa się z dwóch poziomów. Czas przebywania na tych poziomach zależy od wilgotności. Średnio co 12 godzin przesypywane są z jednego poziomu na drugi. Po 24 godzinach szyszki wpadają do bębna, gdzie jest jeszcze wyższa temperatura. Bęben jest w ruchu, ma ścianki ażurowe, a że jest obracany, dzięki temu wypadają nasiona i spadają do worków. Przed przechowywaniem w chłodni trzeba je oczyścić.

Pierwsza czynność po wyłuszczeniu to odskrzydlenie. Nasionka mają takie błoniaste skrzydełka, które są potrzebne w przyrodzie, aby mogły się same przemieszczać na większe odległości. Te skrzydełka obłamywane są w urządzeniu, które nazywa się odskrzydlaczem mechanicznym.

Następnie oczyszcza się na czyszczalni sitowo-pneumatycznej uzyskują czystość powyżej 95 proc. Pakujemy nasiona do woreczków z folii wielowarstwowej i umieszczamy w kartonikach z etykietami na półkach w chłodni.
Po wyłuszczeniu, nasiona są wysyłane do pierwszej oceny w Instytucie Badawczym Leśnictwa. Następna ocena przechowywanych nasion wykonywana jest przez Stację Oceny Nasion w Bedoniu. Największą radością jest dla nas otrzymana ocena, która wskazuje że uzyskane u nas nasiona są wysokiej jakości.

Jak obudzić buki?

Buk jest gatunkiem specyficznym z dwóch powodów – bardzo rzadko obradza i przygotowanie go do przechowania i wysiewu wymaga specjalnego traktowania. Metodę taką opracował prof. Bolesław Suszka. Polega na tym, że, aby przygotować nasiona do przechowania, trzeba obniżyć ich wilgotność do poziomu nieprzekraczającego 8-9 proc. Następnie umieszcza się nasiona w szczelnie zamkniętych pojemnikach i przechowuje w chłodni w temperaturze minus 5 – minus 10 stopni.

Natomiast, aby przygotować nasiona do wysiewu, należy je dowilżyć i przetrzymywać w temperaturze plus 3 stopni przez okres 4 do 6 miesięcy, co pozwoli na wybudzenie ich i rozpoczęcie procesu kiełkowania.

Żołędzie kąpią się przez dwie i pół godziny

Nasiona dębu szypułkowego i bezszypułkowego poddawane są termoterapii. Traktuje się je odpowiednią temperaturą, w parze wodnej albo kąpieli wodnej. Stosujemy oba sposoby po to, aby zniszczyć groźnego grzyba, który powodował mumifikację żołędzi. Kiedyś nie robiło się termoterapii, ponieważ zbierało się żołędzie w październiku i bezpośrednio wysiewało się w szkółkach. Wiosną były siewki. Później jak ta choroba – cyboria pojawiła się, żołędzie ulegały zepsuciu. Na początku leśnicy stosowali różne środki chemiczne. Ale okazało się, że ten grzyb jest bardzo odporny. Dopiero francuscy naukowcy stwierdzili, że trzeba je poddawać kąpieli wodnej w temperaturze 41 stopni przez dwie i pół godziny. I to wystarczy.

Najpierw te żołędzie się spławia w dużej wannie. Po to, aby oddzielić te, które są uszkodzone przez owady albo porażone przez grzyby.

Przy pomocy elektrowciągów wprowadza się żołędzie w koszach do jednego z trzech zbiorników. Włącza się urządzenie. Podgrzewa wodę, a zegar elektroniczny odmierza czas. Po zabiegu, kiedy żołędzie odparują zaprawia się niewielką ilością środka przeciwko grzybom pleśniowym. Potem wsypuje się je do beczek plastikowych o różnej pojemności posiadających wentylację. Przewozi się je do chłodni gdzie w temperaturze minus 3 stopni przechowuje się do pierwszej wiosny.

Przygotowujemy do siewu także nasiona lipy drobnolistnej. Wykonujemy to metodą opracowaną przez prof. Tadeusza Tylkowskiego z Zakładu Biologii Instytutu Dendroglogii Polskiej Akademii Nauk w Kórniku. Polega ona na tym, że nasiona po zbiorze są podsuszane, następnie wydobywa się je z owocni i traktuje stężonym kwasem siarkowym. Kwas ma za zadanie uszkodzić okrywę nasienną, aby stała się przepuszczalna dla wody. Po wypłukaniu nasion z kwasu, umieszcza się je w chłodni w temperaturze plus 3 stopni, na okres 4 miesięcy, dowilżając raz w tygodniu. Po czym nasiona zaczynają kiełkować i są wydawane do siewu w szkółkach leśnych.

Ilość wykonywanych prac w wyłuszczarni nasion jest uzależniona od urodzaju szyszek i nasion. Średnio w roku wyłuszcza się ok. 50 ton szyszek z drzew iglastych, 10 ton nasion buka poddaje się procesowi termoterapii. Do wysiewu przygotowuje się jedną tonę nasion buka, 40 kg nasion lipy i niewielkie ilości graba i czereśni ptasiej.

Wysłuchała Eliza Gniewek-Juszczak

Zdjęcia w galerii ze szkółek leśnych zostały udostępnione przez Nadleśnictwo Nowa Sól.